-όπως θέλει κανείς να το πει- που η συλλογική κρίση αποφαίνεται για τη σημασία ενός αντικειμένου, υλικού ή άυλου επομένως και για την προστασία, τη διατήρησή του.
Δεν είναι μόνο η αρχιτεκτονική, τα ακίνητα ή κινητά αντικείμενα που κάποτε αποκτούν τέτοια σημασία.
Είναι κι άλλα. Δρώμενα, τελετουργικά, έθιμα, κατασκευές, τεχνικές, συνήθειες, ιδέες, τραγούδια και μουσικές, χοροί, αφηγήματα, παραμύθια και κουβέντες στο χρόνο, που για κάποιο ή κάποιους λόγους, δε θέλουμε να χαθούν.
Από τη στιγμή αυτή και μετά, το αντικείμενο μεταμορφώνεται, όπως ο Κλαρκ Κεντ σε Σούπερμαν.
Μπορεί ακόμα και να σε σώσει. Μεγαλύνεται. Μπαίνει σε καταλόγους και κείμενα προστασίας, καταγράφεται, ταξινομείται, “μουσειοποιείται”. Και πλέον αναγνωρίζεται ως ιδιαίτερα σημαντικό αποκτώντας επιδραστικότητα, χωρίς συζήτηση.
H όποια λειτουργικότητά του -αν έχει διατηρηθεί- αποκτά πια επετειακό, συμβολικό χαρακτήρα. Κάπως σαν τη φωνή που ανασύρεται από ένα μυθικό "πουθενά" στο παλιό juke box, σα μια ασθμαίνουσα βόλτα με το πρώτο Ford Model Τ-Touring ή μια πτήση με το Enola Gay, αν υποθέσουμε ότι οι άνθρωποι του μουσείου Smithsonian θα μπορούσαν κάποτε να την υλοποιήσουν.

Η “στιγμή” αυτή, το attimo είναι μια εμβληματική τομή, αφού το αντικείμενο προστασίας βαδίζει πια στο δικό του, παράλληλο σύμπαν, στο δικό του κλειστό, πια, χρόνο. Το χρόνο που μπορεί να ταυτίζεται για λίγο με το δικό μας, στην πραγματικότητα όμως τον έχει υπερβεί παύοντας να είναι πια μόνο ένα αντικείμενο. Διαστέλλεται. Σα να γίνεται το ίδιο αυτό, χρόνος.

Από τα ριζίτικα, τη νεροτριβή και το θέατρο σκιών, τα ρεμπέτικα ή τις γιγαντοαφίσες που έφτιαξε ο Γιώργος Βακιρτζής για τον ελληνικό κινηματογράφο, μέχρι τα αναστενάρια, τη σφυριχτή γλώσσα της Αντιάς στην Κάρυστο ή τον Τρανό Χορό του δεκαπενταύγουστου στη Βλάστη και το Συρράκο, ο ανθρώπινος χρόνος απαξιοί για τις μέρες, τους μήνες, τα χρόνια κι αποκτά προσδοκίες αιωνιότητας.
Το attimo είναι -συνήθως- το τέρμα μιας μακράς ακολουθίας χρόνου. Του χρόνου που οι άνθρωποι χρειαζόμαστε για να συνειδητοποιήσουμε την αξία, τη σημασία, την ουσία όσων μπορεί να χαθούν οριστικά. Το attimo απαιτεί απόσταση από τα πράγματα. Μια απόσταση -όχι μόνο ποσοτικού αλλά και συναισθηματικού χρόνου- που όμως αντί να θολώνει, νετάρει.

Εάν όσα ζούμε τον τελευταίο μήνα είναι πραγματικά -μερικές φορές οι φίλοι μου κι εγώ μπερδευόμαστε- σκέφτομαι πόσο επώδυνα ενδιαφέρουσες αποδεικνύονται οι εξελίξεις για την έννοια του attimo. Και της αρχαιολογίας του ανθρώπου, γενικότερα. Ό,τι μας καθόριζε μέχρι πριν ένα μήνα θα νόμισε κανείς ότι έχει ήδη μουσειοποιηθεί.

Ολόκληρη η πρόσφατη ζωή, μνημείο;

Η απαιτούμενη χρονική απόσταση από το παρελθόν, από το “πριν” μοιάζει να μην υπάρχει. Να έχει, πια, εκμηδενιστεί. Το πριν ένα μήνα είναι ακόμα “τώρα”. Μοιάζει με την απελπισμένη απορία των εραστών. Που όντως έχουν εγκαταλειφθεί. Όσο κι αν αγκαλιάστηκαν. Όσο κι αν φιλήθηκαν. Πριν λίγο μόλις.

Διάβαζα αυτές τις μέρες ένα εξαιρετικό κείμενο για την έννοια της αγοράς. Την αρχαία ελληνική έννοια της λέξης “αγορά”, αυτή της συνάθροισης, του συγχρωτισμού, της συγκέντρωσης πολλών ανθρώπων. Το άρθρο συνοδευόταν από φωτογραφίες σπουδαίων πόλεων του κόσμου. Άδειων. Χωρίς πολίτες. Ετυμολογικός επαναπροσδιορισμός.

Πόσο γρήγορα θα γυρίσουν οι άνθρωποι στη λέξη; Για πόσον καιρό μπορεί οι άνθρωποι να λείπουν από τις λέξεις;

Άκουσα επίσης αυτές τις μέρες το λαοφίλητο γιατρό να αναφέρεται στην άποψη επιστήμονα από το εξωτερικό ότι ίσως η χειραψία πρέπει να καταργηθεί οριστικά.
Εργοστασιακή ρύθμιση η χειραψία. Μεταξύ άλλων, υπάκουη στο νόμο πλήρους-κενού. Χέρια που ζητούν να γεμίζουν. Τόσο εγγενές. Φαντάζομαι αρχαίες παραστάσεις, επιτύμβια γλυπτά, αγγεία, ποικίλα έργα τέχνης, φωτογραφίες ή βίντεο ανθρώπων που χειρ-άπτονται. Στο “Μουσείο αλληλεπιδρόντων χεριών”.

Οι χειραψίες του κόσμου.
Οι χειραψίες του κόσμου, μνημείο.

Όταν σκέφτομαι εκείνη την περίφημη φωτογραφία του Άιζενσταντ με το νεαρό ναύτη και τη νοσοκόμα, τη μέρα της λήξης του β΄παγκόσμιου πόλεμου, δε βλέπω το φιλί. Ακούω τις φωνές του πλήθους που τους περιτριγυρίζει.
Ο ήχος. Από τα υψηλότερης πιστότητας rewind της ανθρωπότητας.
Στο τέλος μιας παράστασης ένα κάποιο βράδυ του 2ου αι. μ.Χ. περπατώντας στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, έξω από το Ηρώδειο. Ή τον περασμένο Ιούλιο στη συναυλία των Dead Can Dance. Στο encore.

Ο ήχος χιλιάδων χεριών που κρούουν ταυτόχρονα τις παλάμες.

Ένα απόγευμα το Σεπτέμβρη του 1947, στην Επίδαυρο. Μια τόσο επίκαιρη πρεμιέρα.. Η μέρα που το θέατρο ακούει ξανά, έπειτα από αιώνες, τον ήχο των θεατών του -τους ψιθύρους, τον, παρόντα σε όλες τις παραστάσεις του κόσμου, βήχα -εκείνο, τον άλλο όμως- τα γέλια, τα βήματα. Η πρώτη φορά που οι “Πέρσες” του Αισχύλου παίζονται στα γαλλικά. Η πρώτη φορά του Ζακ Λακαριέρ στην Ελλάδα, το μεγάλο έρωτά του.
Η πρώτη φορά μετά τον πόλεμο, που έρχονται ξένοι στη χώρα.

Και πάλι ο ήχος χιλιάδων χεριών που κρούουν ταυτόχρονα τις παλάμες.

Ο ολόιδιος ήχος των χιλιάδων χεριών, που ακούστηκε την Άνοιξη του 472 π.Χ. στην Αθήνα, όταν ο Αισχύλος νικά στους δραματικούς αγώνες με τους “Πέρσες”.

Στο θέατρο του Διόνυσου, όπου η συνύπαρξη των ανθρώπων γίνεται αρχετυπική αρχιτεκτονική. Εκεί που, για πρώτη φορά, οι άνθρωποι κάθισαν πολύ κοντά, ακουμπώντας με το σώμα τους ο ένας τον άλλο για να παρακολουθήσουν και να χειροκροτήσουν αρχαίο δράμα.

Το χειροκρότημα του κόσμου.
Το χειροκρότημα του κόσμου, μνημείο.

Στα εδώλια του κοίλου, ο ένας δίπλα στον άλλο. Σαν σε μια κοινή αγκαλιά.
Κάπου που δε γίνεται να μπορεί ο ένας χωρίς τον άλλο.

- η κ. Τζένη Γεωργάκη είναι Δρ Αρχαιολόγος, Διπλ.Ξεναγός, Επιστημονικός Συνεργάτης Πολυτεχνικής Σχολής Α.Π.Θ.*

Δημοσιεύτηκε στην σελίδα https://www.facebook.com/polyxeni.georgaki/posts/10221407686118833