παραμένει αρρύθμιστο στον ευρύτερο εκπαιδευτικό χάρτη της χώρας. Μια ολοκληρωμένη θεσμική παρέμβαση, πάγιο αίτημα των καλλιτεχνιών, διαρκώς αναβάλλεται και παραμένει σε εκκρεμότητα.

Το κείμενο εργασίας, η ιδέα για το οποίο γεννήθηκε μετά την εκδήλωση που συνδιοργάνωσαν το ENA και το ThinkBee στις 20 Φεβρουαρίου με θέμα «Kαλλιτεχνικές σπουδές παραστατικών τεχνών: Απόσυρση του ΠΔ 85/22 & επόμενη μέρα», προέκυψε έπειτα από συζητήσεις με επιστημονικούς και συνδικαλιστικούς φορείς και πρόσωπα του χώρου.

Στο πρώτο μέρος γίνεται συνοπτική παρουσίαση του τοπίου των καλλιτεχνικών σχολών, των πανεπιστημιακών τμημάτων που υπάρχουν για τις παραστατικές τέχνες στην Ανώτατη Εκπαίδευση, των δυσμενών συνεπειών των διατάξεων του Προεδρικού Διατάγματος 85/2022 για τις καλλιτεχνικές ειδικότητες και των προεκλογικών εξαγγελιών της κυβέρνησης.

Στο δεύτερο μέρος διατυπώνεται μια συνολική πρόταση για τα δύο επίπεδα καλλιτεχνικής εκπαίδευσης παραστατικών τεχνών και τη μεταξύ τους σύνδεση, επισημαίνοντας παράλληλα την αναγκαιότητα ανάλογων επεξεργασιών για τις σπουδές κινηματογράφου και την εκπαίδευση των τεχνικών και υποστηρικτικών επαγγελμάτων του πολιτιστικού τομέα, ως αφετηρία διαλόγου για την προοδευτική μεταρρύθμιση αυτού του πεδίου.Πρόταση για μια προοδευτική μεταρρύθμιση

Η διαιώνιση της σημερινής κατάστασης στον τομέα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης και η απλή διαχείρισή της θα έχει ως αποτέλεσμα την ανακύκλωση και τη διόγκωση των παγιωμένων επί σειρά ετών προβλημάτων. Μια βαθιά, προοδευτική μεταρρύθμιση, που αποτελεί πλέον επιτακτική ανάγκη ζωτικής σημασίας για τους καλλιτέχνες, είναι μία από τις προτεραιότητες για την οργανική ένταξη του Πολιτισμού και των ανθρώπων του στη μετάβαση σε ένα δίκαιο, βιώσιμο και συμπεριληπτικό υπόδειγμα ευημερίας και ανάπτυξης που θα έχει ανθεκτικότητα και διάρκεια.

α. Στόχοι

Το ζήτημα των σπουδών παραστατικών τεχνών αφορά δύο εκπαιδευτικά επίπεδα, τις καλλιτεχνικές σχολές και την Ανώτατη Εκπαίδευση. Μια προοδευτική μεταρρύθμιση θα πρέπει να επιλύει με ολοκληρωμένο και συνεκτικό τρόπο τα ζητήματα που αντιμετωπίζουν και τα δύο αυτά επίπεδα, εντός του πλαισίου του σημερινού Συντάγματος, στοχεύοντας στα παρακάτω.

• Ολοκληρωμένη θεσμική παρέμβαση για τις καλλιτεχνικές σχολές στο επίπεδο της Ανώτερης Εκπαίδευσης, κατοχυρώνοντας τα  δικαιώματα των αποφοίτων τους σύμφωνα με το άρθρο 16 του Συντάγματος, στο οποίο προβλέπονται σχολές ανώτερης βαθμίδας που παρέχουν ειδική εκπαίδευση και ρυθμίζονται με νόμο (παρ. 7).
• Ενίσχυση και περαιτέρω ανάπτυξη των πανεπιστημιακών σπουδών στον τομέα των παραστατικών τεχνών με έμφαση στην καλλιτεχνική δημιουργία και πράξη, διαφυλάττοντας τον δημόσιο χαρακτήρα και την πλήρη αυτοδιοίκηση της ανώτατης εκπαίδευσης σύμφωνα με το άρθρο 16 του Συντάγματος, στο οποίο προβλέπονται ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα που είναι νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση και η σύστασή τους είναι αποκλειστική αρμοδιότητα του κράτους (παρ. 5 και 8).
• Σύνδεση των δύο επιπέδων της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης (ανώτερου και πανεπιστημιακού).
• Δίκαιες μεταβατικές διατάξεις για τους υπάρχοντες απόφοιτους των καλλιτεχνικών σχολών.
• Μεταφορά της αρμοδιότητας για την καλλιτεχνική εκπαίδευση στο χαρτοφυλάκιο στο οποίο είναι ενταγμένες όλες οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

β. Εξειδίκευση

Οι παραπάνω στόχοι μπορούν να εξειδικευτούν ανά άξονα ως εξής:

Ολοκληρωμένη θεσμική παρέμβαση για τις καλλιτεχνικές σχολές στο επίπεδο της ανώτερης εκπαίδευσης.

○ Επικαιροποίηση και αναβάθμιση του θεσμικού πλαισίου για τις σχολές δραματικής τέχνης και τις σχολές χορού της ανώτερης καλλιτεχνικής εκπαίδευσης.

○ Νέο θεσμικό πλαίσιο για τη μουσική εκπαίδευση (μουσικές σχολές και ωδεία) και υπαγωγή της στην ανώτερη καλλιτεχνική εκπαίδευση.

○ Θεσμική αναγνώριση και κατοχύρωση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων των σχολών δραματικής τέχνης, χορού και μουσικής εκπαίδευσης στο επίπεδο της ανώτερης εκπαίδευσης, σύμφωνα με το άρθρο 16, παρ. 7, του Συντάγματος.

→ Τροποποίηση του άρθρου 79 του Ν. 4481/2017, ώστε οι τίτλοι σπουδών των σχολών δραματικής τέχνης και χορού, ανεξαρτήτως ημερομηνίας κτήσης, να αναγνωρίζονται ως ισότιμοι με τους τίτλους σπουδών που χορηγούσαν έως τις 10-6-2003 τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ισοτίμηση με ΤΕ ανώτερης εκπαίδευσης).

→ Ένταξη στην ίδια ρύθμιση και των τίτλων που θα παρέχουν οι ανώτερες σχολές μουσικής εκπαίδευσης του νέου θεσμικού πλαισίου.

→ Για τους υπάρχοντες απόφοιτους μουσικών σχολών και ωδείων και τα επαγγελματικά δικαιώματά τους θα εξακολουθήσει να ισχύει το άρθρο 26, παρ. 8, του Ν. 4325/2015 (κατοχυρωμένα δικαιώματα επιπέδου ΤΕ Ανώτερης Εκπαίδευσης για πρόσληψη στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης).

→ Τροποποίηση του ΠΔ 85/2022 με την υπαγωγή των καλλιτεχνικών ειδικοτήτων παραστατικών τεχνών σε κλάδους/ειδικότητες κατηγορίας Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΤΕ).

○ Διαβάθμιση των τίτλων σπουδών ανώτερης καλλιτεχνικής εκπαίδευσης σε κατάλληλο ακαδημαϊκό επίπεδο του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων, σύμφωνα με αντίστοιχες ευρωπαϊκές πρακτικές. 

Ενίσχυση και περαιτέρω ανάπτυξη των πανεπιστημιακών σπουδών στον τομέα των παραστατικών τεχνών με έμφαση στην καλλιτεχνική δημιουργία και πράξη.

○ Ενίσχυση με στελεχιακό δυναμικό, υποδομές και  υλικοτεχνικό  εξοπλισμό των ήδη υπαρχόντων πανεπιστημιακών τμημάτων καλλιτεχνικής εκπαίδευσης.

○ Ίδρυση Πανεπιστημιακών Σχολών Παραστατικών Τεχνών σε υπάρχοντα Πανεπιστήμια που θα αποτελούνται από τμήματα Θεατρικής Τέχνης, Χορευτικής Τέχνης και Μουσικής Τέχνης με προσανατολισμό στην καλλιτεχνική δημιουργία και πράξη και τη σύνδεσή τους με τη θεωρία και την έρευνα.

→ Το πανεπιστημιακό πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας εξασφαλίζει τα ακόλουθα.

→ Διαφυλάσσεται ο δημόσιος χαρακτήρας της ανώτατης εκπαίδευσης.

→ Διασφαλίζεται η πλήρης αυτοδιοίκηση και η ελευθερία ιδεών, δημιουργίας και έκφρασης.

→ Θα παρέχονται ακαδημαϊκά δικαιώματα πανεπιστημιακού επιπέδου 6 του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων και κατοχυρωμένα επαγγελματικά δικαιώματα ΠΕ.

→ Μετά την απόκτηση του πτυχίου θα υπάρχει η δυνατότητα συνέχισης των σπουδών σε επίπεδο μεταπτυχιακού και διδακτορικού στις τέχνες αλλά και σε οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο.

→ Mε το ισχύον θεσμικό πλαίσιο προβλέπεται η ίδρυση Πανεπιστημίων, η ίδρυση Πανεπιστημιακών Τμημάτων ή η ίδρυση Σχολών  σε  Πανεπιστήμια στις οποίες εντάσσονται τα Τμήματα. Ως πλέον κατάλληλη λύση προτείνεται η ίδρυση Σχολών σε υπάρχοντα Πανεπιστήμια με Τμήματα Παραστατικών Τεχνών για τους ακόλουθους λόγους.

→ Διασφαλίζεται η πλήρης ανεξαρτησία ως προς το πρόγραμμα σπουδών, όπως ισχύει για παράδειγμα για τη Σχολή Επιστημών Υγείας, τη Νομική Σχολή, τη Σχολή Φυσικών Επιστημών, τη Φιλοσοφική Σχολή, τη Σχολή Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού κλπ του Πανεπιστημίου Αθηνών.

→ Εξασφαλίζεται σύντομος χρονικός ορίζοντας υλοποίησης. Η πλήρης αυτόνομη λειτουργία ενός εντελώς νέου Πανεπιστημίου Παραστατικών Τεχνών θα απαιτήσει 10-15 χρόνια με βάση τη μέχρι σήμερα εμπειρία.

→ Μπορούν να ιδρυθούν Σχολές σε δύο ή περισσότερες πόλεις. Eνα νέο Πανεπιστήμιο που θα έχει παραρτήματα σε διάφορα μέρη της χώρας είναι πρακτικά ανέφικτο.

→ Θα υπάρχουν οριζόντιες διασυνδέσεις μεταξύ των τεχνών (“διακαλλιτεχνικότητα”), αλλά και δυνατότητα διασύνδεσης με διάφορα επιστημονικά και ερευνητικά πεδία (“διεπιστημονικότητα”).

→ Όσον αφορά τον τρόπο εισαγωγής και το διδακτικό προσωπικό θα πρέπει να προβλεφθούν τα ακόλουθα.

→ Ειδικό πλαίσιο εισαγωγικών εξετάσεων με συνδυασμό ενός ή δύο γενικών μαθημάτων μέσω πανελληνίων εξετάσεων και ειδικών μαθημάτων.

→ Μεικτές εξεταστικές επιτροπές για τα  ειδικά  μαθήματα  (με  εξεταστές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και της πανεπιστημιακής καλλιτεχνικής εκπαίδευσης).

→ Επιλογή διδασκόντων με συνδυασμό τυπικών κριτηρίων και επαγγελματικής εμπειρίας και καλλιτεχνικής διάκρισης (κριτήριο εγνωσμένης αξίας, όπως γίνεται στις Σχολές Καλών Τεχνών και στα τμήματα Αρχιτεκτονικής).

Σύνδεση των δύο επιπέδων της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης (ανώτερου και πανεπιστημιακού).

○ Συνδυασμένη προσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών της ανώτερης και της πανεπιστημιακής καλλιτεχνικής εκπαίδευσης.

○ Νέο σύστημα κατατακτηρίων εξετάσεων που θα δίνει δυνατότητα στους απόφοιτους της ανώτερης καλλιτεχνικής εκπαίδευσης να κατατάσσονται στα τμήματα των πανεπιστημιακών σχολών παραστατικών τεχνών σε εξάμηνα που να αντιστοιχούν με τις σπουδές που ήδη έχουν κάνει.

Δίκαιες  μεταβατικές  διατάξεις  για  τους  υπάρχοντες  αποφοίτους  των καλλιτεχνικών σχολών.

○ Μεταβατικό σύστημα που θα δίνει τη δυνατότητα αναβάθμισης των προσόντων τους σε πανεπιστημιακό επίπεδο, μέσω κατάλληλων προϋποθέσεων και διαδικασιών.

○ Για όσους αναβαθμίζονται σε πανεπιστημιακό επίπεδο θα μπορούν να αναγνωρίζονται μεταπτυχιακά και διδακτορικά καλλιτεχνικών σπουδών από πανεπιστήμια του εξωτερικού.

○ Ακαδημαϊκά δικαιώματα ανώτερης εκπαίδευσης στους υπάρχοντες διπλωματούχους μουσικής εκπαίδευσης (κατάταξη στο επίπεδο της ανώτερης καλλιτεχνικής εκπαίδευσης του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων, δυνατότητα αναβάθμισης σε πανεπιστημιακό επίπεδο).

Μεταφορά της αρμοδιότητας για την καλλιτεχνική εκπαίδευση από το υπουργείο Πολιτισμού στο χαρτοφυλάκιο του υπουργείου Παιδείας.

γ. Επιπλέον ζητήματα προς επεξεργασία

Κατά την επεξεργασία του ζητήματος, προέκυψε ότι ανάλογη μελέτη για μια ολοκληρωμένη θεσμική παρέμβαση θα πρέπει να γίνει και για τις σχολές κινηματογράφου και τηλεόρασης, που συμπεριλαμβάνονται μαζί με τις σχολές δραματικής τέχνης και χορού στην ανώτερη καλλιτεχνική εκπαίδευση του Ν. 1158/1981 και αντιμετωπίζουν αντίστοιχα προβλήματα.

Επίσης, με δεδομένο ότι στην εποχή μας έχουν αυξηθεί σημαντικά οι απαιτήσεις για τις τεχνικές υποδομές και τις υποστηρικτικές λειτουργίες στον καλλιτεχνικό τομέα, είναι αναγκαίο να συγκροτηθεί τριετής ανώτερη ειδική εκπαίδευση για τα τεχνικά και υποστηρικτικά επαγγέλματα του πολιτιστικού τομέα (τεχνικοί ήχου, φωτισμου)

** Συνδημοσίευση του Ινστιτούτου ΕΝΑ & της ερευνητικής κοοπερατίβας ThinkBee - Των: Κώστα Γαβρόγλου, ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην Υπουργού Παιδείας, Κώστα Στρατή, αρχαιολόγου, MSc Προστασία Μνημείων, πρώην Υφυπουργού Πολιτισμού & Θάνου Πολυμενέα-Λιοντήρη, PhD, συνθέτη, Αντιπροέδρου ThinkBee