των εξελίξεων, καθώς είναι η περιοχή που περισσότερο από κάθε άλλη στη χώρα συνέδεσε την ανάπτυξή της και την καθημερινότητα των πολιτών της με την εξόρυξη και καύση του λιγνίτη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Δεν είναι τυχαίο που, όλα αυτά τα χρόνια, ο Νομός Κοζάνης χαρακτηρίζεται «ενεργειακή καρδιά» της χώρας. Τώρα όμως αυτή η «καρδιά» κινδυνεύει να πάθει έμφραγμα και να οδηγηθεί στην εντατική αν δεν χαραχθούν και δεν υλοποιηθούν έγκαιρα πολιτικές που θα αποτρέψουν μια τέτοια εξέλιξη. Βέβαια το τίμημα για την ενεργειακή και οικονομική ευημερία που πρόσφερε όλα τα προηγούμενα χρόνια η χρήση του λιγνίτη, αποδείχτηκε βαρύ. Δεν είναι κρυφό ότι ο τρόπος χρήσης του ορυκτού επιβάρυνε πολύ την ατμόσφαιρα και συνέβαλλε στην ραγδαία αύξηση των προβλημάτων υγείας των κατοίκων των γύρω περιοχών.
Βρισκόμαστε λοιπόν σε ένα κρίσιμο μεταβατικό στάδιο. Οι επιλογές του «τώρα» θα κρίνουν το «αύριο» μιας ολόκληρης περιοχής όπου η μονοκαλλιέργεια του λιγνίτη αποτέλεσε για πολλά χρόνια βασική «αρτηρία» για τη οικονομική «αιμάτωση» της περιοχής.
Στο πλαίσιο του αφιερώματος του ΑΠΕ-ΜΠΕ υπό τον τίτλο «Green Energy», απευθυνθήκαμε στον Περιφερειάρχη Δυτικής Μακεδονίας, Γιώργο Κασαπίδη, συζητώντας μαζί του τα θέματα που προκύπτουν λόγω της επιδιωκόμενης απολιγνιτοποίηση της περιοχής αλλά και τις αποφάσεις που δρομολογούνται για να υπάρξει μια δίκαιη μετάβαση της κοινωνίας από το προηγούμενο καθεστώς στο νέο.
Ερ.: κ. Κασαπίδη αρχικά θα θέμα να μας δώσετε λίγα ιστορικά στοιχεία για το πότε και πως ξεκίνησε η εξόρυξη και χρήση του λιγνίτη στην περιοχή και ποιες είναι οι εκτιμώμενες απώλειες που θα φέρει η απολιγνιτοποίηση στη Δυτική Μακεδονία, τόσο σε οικονομικό επίπεδο όσο και σε θέσεις εργασίας;
Απ.: Μέχρι και το 1938, ο λιγνίτης αξιοποιούνταν από τους κατοίκους της περιοχής σαν υποκατάστατο του ξύλου, για οικιακή θέρμανση. Το 1955 ξεκίνησε η εκμετάλλευσή του από την ΛΙΠΤΟΛ Α.Ε., με πρωτοφανείς ρυθμούς για τα ελληνικά δεδομένα, μετατρέποντας τη Δυτική Μακεδονία σε ενεργειακό κέντρο της χώρας, παρέχοντας ενεργειακή ανεξαρτησία και αναπτυξιακές προοπτικές.
Σύμφωνα με τις τελευταίες μελέτες, οι άμεσες, έμμεσες και επαγόμενες επιδράσεις της λιγνιτικής δραστηριότητας στη Δυτική Μακεδονία είναι τεράστιες. Πιο συγκεκριμένα, η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία των λιγνιτικών δραστηριοτήτων ανέρχεται σε 1,68 δις, συνολικά άμεσα και έμμεσα απασχολούνται περίπου 18.210 άτομα και επηρεάζονται συνολικά 924 επιχειρήσεις με κύκλο εργασιών πάνω από 424 εκατ. ευρώ.
Γίνεται αντιληπτό ότι οι απώλειες, λόγω παύσης εκμετάλλευσης του λιγνίτη, είναι τεράστιες τόσο σε οικονομικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο και απαιτούνται άμεσα και ουσιαστικά μέτρα στήριξης.
Ερ.: Πως κατά τη γνώμη σας θα επέλθει η λεγόμενη δίκαιη μετάβαση, από την εποχή του λιγνίτη στην εποχή των ΑΠΕ;
Απ.: Η μετάβαση από τον λιγνίτη σε ένα νέο παραγωγικό μοντέλο για την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, είναι πλέον μονόδρομος. Σύμφωνα με τις διαμορφωμένες τιμές των ρύπων, η εκμετάλλευση του λιγνίτη είναι ζημιογόνα και ασύμφορη, καθιστώντας τις ΑΠΕ και το πράσινο υδρογόνο βέλτιστες λύσεις. Να τονιστεί ότι η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας δεν είναι αντίθετη με την εγκατάσταση ΑΠΕ, αλλά η χωροθέτησή τους πρέπει να γίνει οργανωμένα και όχι άτακτα και άναρχα, προστατεύοντας τις ζώνες υψηλής παραγωγικότητας και τα βοσκοτόπια της περιφέρειάς μας.
Έχουμε θέσει πέντε ξεκάθαρους στρατηγικούς άξονες, οι οποίοι θα αποτελέσουν τους πυλώνες πάνω στους οποίους θα οικοδομήσουμε το νέο διαφοροποιημένο παραγωγικό μας μοντέλο.
Ο πρώτος άξονας αφορά στην κεφαλαιοποίηση του ενεργειακού χαρακτήρα της περιοχής, με όρους έξυπνης εξειδίκευσης. Δίνουμε, δηλαδή, έμφαση στις ΑΠΕ, στις τεχνολογίες εξοικονόμησης ενέργειας, στην αποθήκευση ενέργειας μεγάλης κλίμακας και στην αναδυόμενη οικονομία του υδρογόνου.
Ο δεύτερος άξονας αφορά στην επένδυση στη βιομηχανία, τη βιοτεχνία και το εμπόριο. Δίνοντας έμφαση σε αυτούς τους τομείς υψηλής θετικής επίπτωσης τόσο στην απασχόληση όσο και στην οικονομία θα καταφέρουμε να αναμορφώσουμε ορθολογικά το παραγωγικό μας προφίλ και να ξεπεράσουμε τις παθογένειες του παρελθόντος. Προωθώντας δε συνέργειες κυκλικής οικονομίας και εξωστρέφειας για το σύνολο της τοπικής επιχειρηματικότητας, θα καταφέρουμε σίγουρα να μεγιστοποιήσουμε τα έσοδά μας.
Ο τρίτος άξονας είναι βασισμένος στην περαιτέρω ανάπτυξη του πολλά υποσχόμενου πρωτογενή τομέα. Οι δυνατότητες της Περιφέρειάς μας στη γεωργία, στην κτηνοτροφία και τη δασοκομία, κυρίως και στην αλιεία, δευτερευόντως, είναι πράγματι εκπληκτικές. Επενδύουμε στην οργάνωση της αγροτικής παραγωγής, σε επιστημονική βάση με καθετοποιημένες παραγωγικές διαδικασίες που στόχο έχουν την παραγωγή επώνυμων πιστοποιημένων προϊόντων με ταυτότητα υψηλής βιολογικής αξίας με απόλυτο σεβασμό στον καταναλωτή και στο περιβάλλον.
Ο τέταρτος άξονας είναι αυτός του τουρισμού, με την ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού βασισμένων στα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Δυτικής Μακεδονίας. Τέτοιες μορφές είναι ο αγροτουρισμός, ο οικοτουρισμός, ο θρησκευτικός τουρισμός, ο ιστορικός - αρχαιολογικός, ο γεωτουρισμός, ο βιομηχανικός κ.ο.κ.
Ο πέμπτος άξονας σχετίζεται με την επένδυση στη γνώση και την καινοτομία. Η Περιφέρειά μας αντιμετωπίζει ιδιαίτερα προβλήματα και γι αυτόν τον λόγο απαιτούνται ιδιαίτερες λύσεις, οι οποίες και πρέπει να δοθούν άμεσα. Η ανάγκη για άλματα προόδου είναι επιτακτική και για τον σκοπό αυτό η επένδυση στην έρευνα και την καινοτομία βρίσκονται υψηλά στην ατζέντα της περιφερειακής μας στρατηγικής. Αρωγός και σύμμαχος στην προσπάθεια αυτή είναι το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας που διαδραματίζει ρόλο ύψιστης σημασίας στην εξέλιξη της περιοχής.
Ερ.: Λέτε πως όραμά σας είναι να μετατραπεί η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, στην πιο «καθαρή», στην πιο «πράσινη» και μάλιστα χωρίς να απωλέσει την ιδιότητα της Ενεργειακής Περιφέρειας της πατρίδας μας. Ακούγεται πολύ ελπιδοφόρο και αισιόδοξο αυτό. Πως μπορεί να αποκτήσει περιεχόμενο αυτό το όραμα και ποιο είναι το χρονοδιάγραμμα που βάζετε;
Απ.: Η αξιοποίηση των νέων πράσινων ενεργειακών τεχνολογιών σε συνδυασμό με το έμπειρο ανθρώπινο δυναμικό που υπάρχει στην Περιφέρειά μας εγγυώνται για την επιτυχία του εγχειρήματος αυτού. Άλλωστε πρωταρχικό μας μέλημα είναι η επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό με εκπαίδευση και επανακατάρτιση στις νέες τεχνολογίες τόσο στις ενεργειακές όσο και τις περιβαλλοντικές που θέλουμε να αναπτύξουμε και να εξελίξουμε στην Περιφέρειά μας.
Ξεχωριστή θέση στην προσπάθεια αυτή, με εμβληματικό χαρακτήρα για την Περιφέρεια και τη χώρα, έχει η πρότασή μας για την ανάπτυξη υποδομών παραγωγής πράσινου υδρογόνου με πολλαπλές χρήσεις και οφέλη για την τοπική κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον.
Ερ.: Παρατηρούμε πως τρέχουν οι εξελίξεις γύρω από το θέμα της απολιγνιτοποίησης. Ωστόσο πληθαίνουν οι φωνές διαμαρτυρίας για τον τρόπο που γίνονται ορισμένα πράγματα. Σχετικά πρόσφατα σας ακούσαμε να θέτετε ως θέμα υψίστης σημασίας την εκπόνηση ειδικού χωροταξικού σχεδιασμού για τις ΑΠΕ ώστε να αποτραπεί η άναρχη ανάπτυξή τους σε βάρος άλλων επαγγελματικών δραστηριοτήτων. Τι προτείνεται να προβλέπει αυτό το Ειδικό Χωροταξικό και ποιες δραστηριότητες μπορούν να θιγούν (και με ποιον τρόπο) από την ανάπτυξη των ΑΠΕ;
Απ.: Δυστυχώς υπάρχει μία εκτεταμένη στρέβλωση όσον αφορά στις χρήσεις γης, σε σχέση με το πού εγκαθίστανται οι επενδύσεις ΑΠΕ, κυρίως τα φωτοβολταϊκά και τα αιολικά πάρκα. Για την ανάπτυξη και χωροθέτησή τους η Περιφέρεια επί της ουσίας δεν έχει λόγο και μόνο παρέχει απλή γνώμη επί της περιβαλλοντικής αδειοδότησης στις μεγάλες εγκαταστάσεις.
Επικρατεί μια απαράδεκτη αναρχία, με τις αδειοδοτήσεις να δίνονται κεντρικά, μη λαμβάνοντας υπόψη τις τοπικές κοινωνίες και τους θεσμικούς εκπροσώπους τους. Καταλαμβάνεται εύφορη γη, σημαντικοί βοσκότοποι, μέχρι και λίμνες τώρα τελευταία, χωρίς καν να υπολογίζεται ο κοινόχρηστος χαρακτήρας των εκτάσεων αυτών, το πόσο απαραίτητες είναι για την τοπική οικονομία και ο Αναπτυξιακός Προγραμματισμός της Περιφέρειας.
Έχουμε κάνει ήδη παραστάσεις αντίθεσης και διαφωνίας για τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσονται οι υποδομές αυτές. Δηλώνουμε ότι δε θα δεχτούμε με κανέναν τρόπο την άναρχη ανάπτυξη εκατοντάδων σταθμών ΑΠΕ οπουδήποτε βολεύει τους επίδοξους επενδυτές, κυρίως τους μεγάλους, παραβιάζοντας την αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης. Δεν μπορούμε να δεχτούμε τη δέσμευση μεγάλων παραγωγικών εκτάσεων από επενδύσεις με ελάχιστα οφέλη απασχόλησης.
Η ανάπτυξη των ΑΠΕ πρέπει να αποτελέσει προϊόν σχεδιασμού που θα προκύπτει τόσο από το Εθνικό Χωροταξικό για τις ΑΠΕ όσο και από το Περιφερειακό Χωροταξικό της Δυτικής Μακεδονίας παράλληλα με ένα ειδικό πλαίσιο για τις ΑΠΕ, στο οποίο θα συμμετέχει ενεργά και αποφασιστικά η τοπική κοινωνία και οι φορείς της, συνολικά για όλες τις επενδύσεις ΑΠΕ.
Η χωροθέτηση της ανάπτυξης και εγκατάστασης των ΑΠΕ στην Περιφέρεια, πρέπει να γίνει ορθολογικά και με συνέχεια, λαμβάνοντας υπόψη την έντονη επίδραση τέτοιων επενδύσεων σε άλλες παραγωγικές δραστηριότητες, με κυρίαρχες αυτές του πρωτογενούς τομέα, των ήπιων τουριστικών εκμεταλλεύσεων αλλά και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Προς το σκοπό αυτό, σας ενημερώνουμε ότι έχουμε ξεκινήσει διαδικασίες για την εκπόνηση ενός άτυπου ειδικού χωροταξικού σχεδιασμού και ενός «ενεργειακού χάρτη» της Δυτικής Μακεδονίας, που θα ενσωματώνει όλα τα ενεργειακά πεδία με το αντίστοιχο καθεστώς χρήσεων γης που θα εντοπίζονται.
Θα είμαστε σε θέση δηλαδή, με fast track διαδικασίες να συνδράμουμε στο έργο του ειδικού χωροταξικού για τις ΑΠΕ που εκπονεί το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, παρέχοντας τεκμηριωμένη πρόταση εναρμονισμένη με τις ανάγκες της Περιφέρειας, αλλά και της Χώρας.
Ερ.:Στη Δυτική Μακεδονία συστάθηκε και δραστηριοποιείται, η μεγαλύτερη , όπως μαθαίνουμε, στην Ευρώπη, Ενεργειακή Κοινότητα, μια εταιρεία που φέρνει σε σύμπραξη και συνεργασία τοπικές δυνάμεις γύρω από θέματα πράσινης και βιώσιμης ανάπτυξης. Ποιοι μετέχουν, ποιους είναι ο ρόλος της Ενεργειακής Κοινότητας και ποιες οι προτεραιότητες που έχει θέσει;
Απ.: Πράγματι η δημιουργία της Ενεργειακής Κοινότητας Δυτικής Μακεδονίας αποτελεί ένα εξαιρετικά σημαντικό εγχείρημα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, το οποίο θα έχει πολλαπλά οφέλη για την περιοχή, τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της Δυτικής Μακεδονίας.
Ως εκ τούτου, η Περιφερειακή Αρχή, σε συνεργασία με τους 13 Δήμους της Δυτικής Μακεδονίας και το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας σκοπεύει να χρησιμοποιήσει την κοινότητα ως αναπτυξιακό εργαλείο και ταυτόχρονα να την καταστήσει το βασικό ρυθμιστή των ενεργειακών εξελίξεων στη βόρεια Ελλάδα, αλλά και κεντρικό πυλώνα για την υλοποίηση δράσεων και επενδύσεων αειφόρου ανάπτυξης στην περιοχή.
Ταυτόχρονα φιλοδοξούμε να την καταστήσουμε βασικό όχημα και εργαλείο για να «πρασινίσει» με κοινωνικά δίκαιο τρόπο η Περιφέρεια, μέσα από ένα ευρύ πλέγμα ενεργειών και δράσεων βιώσιμης ανάπτυξης, το οποίο θα προσεγγίζει ολιστικά το ζήτημα της κάλυψης των ενεργειακών αναγκών των κοινωνικά αδύναμων, των φορέων, των επιχειρήσεων και των οικοκυριών, εκμεταλλευόμενο τις οικονομίες κλίμακας που θα προκύψουν από τη συνένωση των δυνάμεων Περιφέρειας και Δήμων.
Συνοπτικά, οι άξονες στρατηγικής που διέπουν τον προτεινόμενο άμεσο προγραμματισμό χαρακτηρίζονται σε μεγάλο βαθμό από τη λογική των «γρήγορων νικών», δηλαδή την ανάληψη δράσεων από πλευράς της κοινότητας οι οποίες:
- Εντάσσονται στο πλέγμα των δραστηριοτήτων που μπορεί να αναλάβει η ενεργειακή κοινότητα σύμφωνα με τα όσα ορίζει το σχετικό θεσμικό πλαίσιο.
- Μπορούν να καλύψουν ουσιώδεις ανάγκες των μελών της, έστω και σε μερικό βαθμό, σε πρώτο στάδιο.
- Μπορούν να υλοποιηθούν γρήγορα προκειμένου να αποτελέσουν σημείο αναφοράς για την κοινότητα, αλλά και σκαλοπάτι για την περαιτέρω ανάπτυξή της.
- Μπορούν να ανοίξουν ορίζοντες συνεργασίας με μεγάλους ενεργειακούς παίκτες και επιχειρήσεις που σχεδιάζουν να δραστηριοποιηθούν στην περιοχή στο πλαίσιο της δίκαιης μετάβασης, δημιουργώντας πολλαπλασιαστές ισχύος για την κοινότητα και διευρύνοντας τα πιθανά πεδία δράσης της.
- Θα λαμβάνουν υπόψη τη στοχοθεσία που έχει θέσει η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας στον ενεργειακό τομέα, μέσα από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 2014-2020, καθώς και οι επιμέρους δήμοι μέσα από τα Σχέδια Δράσης Αειφόρου Ενέργειας που έχουν συντάξει.
- Θα αξιοποιούν τις προβλέψεις του Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάπτυξη έργων ΑΠΕ, η ανάπτυξη στρατηγικών συνεργασιών με επιχειρήσεις και η ανάληψη δράσεων για την ενίσχυση της ενεργειακής αποδοτικότητας σε κτίρια και υποδομές, καθώς και για την προώθηση της ηλεκτροκίνησης θα αποτελέσουν βασικούς άξονες προτεραιότητας της ενεργειακής κοινότητας.
Ερ.: Σας ακούσαμε σε συνεδριάσεις του Περιφερειακού Συμβουλίου να διατυπώνετε τη φιλοδοξία, η ΠΔΜ να γίνει η πρώτη που θα προχωρήσει στην υλοποίηση κάποιον εμβληματικών έργων που χαρακτηρίζονται «πράσινα». Θα θέλαμε να μας μιλήσετε γι αυτά.
Απ.: Έχει εκφραστεί επενδυτικό ενδιαφέρον για μια επένδυση ύψους περίπου ενός δις ευρώ που θα αφορά την κατασκευή μονάδας παραγωγής πράσινου υδρογόνου από ΑΠΕ, ενώ μέσω του έργου White Dragon σχεδιάζονται επενδύσεις ύψους περίπου δυόμιση δις ευρώ, οι οποίες θα έχουν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία πολλών χιλιάδων άμεσων θέσεων εργασίας.
Ένα δεύτερο εμβληματικό πράσινο έργο είναι η δημιουργία της ενεργειακής κοινότητας Δυτικής Μακεδονίας, στην οποία προαναφερθήκαμε και η οποία συγκροτείται από τους 13 Δήμους, το Πανεπιστήμιο και την Περιφέρεια. Το ισχυρό αυτό αναπτυξιακό εργαλείο, καλείται πλέον να επιτελέσει το ρόλο του προς την επίτευξη του στόχου για μια πράσινη και βιώσιμη Περιφέρεια.
Επιπλέον, σημαντική εμβληματική επένδυση στον τομέα της καθαρής ενέργειας αποτελεί το Κέντρο Ενεργειακών Εξελίξεων (ΚΕΕ). Το ΚΕΕ θα είναι ένας χώρος όπου θα συνεργάζεται το Πανεπιστήμιο με άλλες ερευνητικές ομάδες και φορείς, με σκοπό την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών, στην ηλεκτροκίνηση, στα εναλλακτικά καύσιμα, στις τεχνολογίες αποθήκευσης κ.α. Επιπρόσθετα πράσινα εμβληματικά έργα είναι η δημιουργία ενός βιομηχανικού πάρκου ηλεκτροκίνησης, οι έξυπνες μονάδες αγροτικής παραγωγής, με έμφαση σε εναλλακτικές μορφές καλλιέργειας, ενώ υπό συζήτηση βρίσκονται επενδύσεις για την κατασκευή μονάδας παραγωγής, επεξεργασίας και μεταποίησης αγροτικών προϊόντων.
Τέλος, «πράσινος» στόχος μας είναι η μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος στον δημόσιο τομέα, την αγροτική παραγωγή, τη μεταποίηση, το εμπόριο και η ευρεία εφαρμογή της ηλεκτροκίνησης, αρχικά στα μέσα μαζικής μεταφοράς και στη συνέχεια σε μεγαλύτερη κλίμακα.