Requiem for Moonwalker | του Γιάννη Τζουριά
Στις 20 Ιουλίου του 1969 οι Αμερικανοί υλοποιούν το όνειρο του J.F. Kennedy για επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη.
Το διάστημα κατακτήθηκε με στρατιωτικά μέσα και για στρατιωτικούς σκοπούς. Αν ανατρέξει κανείς την ιστορία του αγώνα για την κατάκτηση του διαστήματος θα ανακαλύψει περισσότερο αρνητικά παρά θετικά γεγονότα. Θα ανακαλύψει με τρόμο την άγνοια των πρώτων ηγετών των δύο υπερδυνάμεων του Ψυχρού Πολέμου ως προς τις διαστημικές ιδιότητες αλλά και την χρήση των πυρηνικών όπλων, το θράσος πολλών επιστημόνων, το θάρρος πολλών εθελοντών στρατιωτών και τον παράγοντα τύχη που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των εξελίξεων.
Ενώ πρώτοι οι Αμερικανοί αντιλήφθηκαν τη σημασία των πυρηνικών στη στρατηγική αποτροπή οι Σοβιετικοί κατάλαβαν τη σημασία που έχουν τα μέσα που φέρουν πυρηνικές κεφαλές. Μετά τη διάλυση του Ράιχ οι επιστήμονες του καθεστώτος διασκορπίστηκαν σε ΕΣΣΔ και ΗΠΑ. Όσοι μεταφέρθηκαν αναγκαστικά στην ΕΣΣΔ εντάχθηκαν σε στρατιωτικά προγράμματα για την κατασκευή πυραύλων και πυρηνικών όπλων. Ο κρατικός σχεδιασμός και έλεγχος των προγραμμάτων αυτών επέβαλλε αυστηρή πειθαρχία, μυστικότητα και επιμερισμό εργασίας με τέτοιο τρόπο ώστε να μην γνωρίζουν οι επιστήμονες τον τελικό προγραμματισμό του έργου τους. Σε αντίθεση στις ΗΠΑ οι επιστήμονες απορροφήθηκαν από Πανεπιστημιακά ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα σε όλη τη χώρα δίχως όμως εκεί να υπάρχει εξ αρχής ένας προγραμματικός στόχος που έπρεπε να επιτευχθεί. Οι Αμερικανοί ήταν ικανοποιημένοι από την έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τα μεγάλης εμβέλειας βομβαρδιστικά τους ήταν ικανά, όντας προωθημένα και στην Ευρώπη, να διαφυλάξουν την ασφάλεια των ΗΠΑ. Οι Σοβιετικοί αδυνατούσαν να πλήξουν άμεσα την ενδοχώρα των ΗΠΑ με αποτέλεσμα να υστερούν στρατηγικά.
Το στρατηγικό ισοζύγιο αλλάζει όμως όταν η ΕΣΣΔ κατορθώνει να θέσει σε τροχιά τον πρώτο δορυφόρο τον Οκτώβριο του 1957. Ο Sputnik προκάλεσε σοκ στην αμερικανική κυβέρνηση, όπως και κοινωνία. Η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία των ΗΠΑ αντιλήφθηκε πολύ πριν το ανακοινώσει ο Χρουστσόφ πως αντί για δορυφόρο θα μπορούσε το φορτίο του διηπειρωτικού πυραύλου να περιλαμβάνει πυρηνική κεφαλή. Τότε ήταν λοιπόν που ξεκινά επίσημα ο αγώνας για την διαστημική υπεροχή. Οι Αμερικανοί αναγκάζονται να έχουν στον αέρα συνεχώς βομβαρδιστικά αεροπλάνα προκειμένου να μπορέσουν να ανταποδώσουν ένα πρώτο πλήγμα. Οι Σοβιετικοί τέσσερα χρόνια αργότερα στέλνουν σε τροχιά τον Y. Gagarin κατοχυρώνοντας την υπεροχή τους στο διάστημα. Από αυτή τη στιγμή και μετά ξεκινά μια ξέφρενη κούρσα για τη στρατιωτικοποίηση του διαστήματος εκ μέρους των ΗΠΑ. Δεκαπλασιάζεται η χρηματοδότηση για την ανάπτυξη διαστημικών προγραμμάτων ενώ ενοποιούνται σταδιακά οι διασκορπισμένοι φορείς που ασχολούνταν με διαστημικές δραστηριότητες. Υπό την αιγίδα της NASA αναλαμβάνεται ο συντονισμός του πολιτικού προγράμματος των διαστημικών δραστηριοτήτων και ιδιαίτερα μια μελέτη για επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη με την ονομασία Apollo (συνεχίζοντας το πρόγραμμα Mercury του Eisenhower). Αμέσως ξεκινά μια απίστευτη κινητικότητα μεταξύ ερευνητικών κέντρων, πανεπιστημίων, ιδιωτικών εταιριών για την ανάδειξη του βέλτιστου τρόπου για την αποστολή αυτή. Το σπουδαιότερο ρόλο όμως παίζει ο στρατός, κυρίως το πολεμικό ναυτικό και η πολεμική αεροπορία των ΗΠΑ. Στα πλαίσια του προγράμματος Apollo επιλέγονται το μέσο, το όχημα και το είδος της αποστολής. Με τη βοήθεια του πρωτοπόρου πρώην μηχανικού του ναζιστικού καθεστώτος Wernher von Braun επιτυγχάνεται η κατασκευή αξιόπιστων πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς όπως των Jupiter και Vanguard που διαδοχικά στέλνουν σε τροχιά τους πρώτους αμερικανικούς δορυφόρους. Το 1969 μέσω της δικής του σχεδίασης πυραύλου Saturn V το όχημα Eagle (η σεληνάκατος) που περιείχε τους δύο αστροναύτες, τον Neil Armstrong και Buzz Aldrin προσσεληνώνεται, ενώ σε σεληνική τροχιά περίμενε ο Michael Collins προκειμένου να παραλάβει τους δύο για την επιστροφή στη Γη.
Οι Σοβιετική Ένωση παρόλη την αρχική υπεροχή και πρωτοπορία σε πυραύλους αδυνατεί να ανταπεξέλθει στον διαστημικό αγώνα. Οι λόγοι... πολλοί. Κυρίως ήταν η μονοκαλλιέργεια σε επιστημονικό επίπεδο. Εκεί οι Αμερικανοί έκαναν χρήση της τεχνολογίας και του συνδυασμού που παρείχε η επιστήμη της πληροφορικής και των υπολογιστών. Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν οι Ρώσοι δεν θα κατορθώσουν να πατήσουν το πόδι τους στη Σελήνη, ενώ υστερούν αργότερα στην δημιουργία αντιβαλλιστικών συστημάτων με αποτέλεσμα η ανησυχία του M. Gorbachev για τον Πόλεμο των Άστρων του R. Reagan να γίνει εμμονή και ένδειξη αδυναμίας. Μιας αδυναμίας που σήμερα μπορεί να πει κανείς πως κόστισε τον Ψυχρό Πόλεμο. Άλλωστε οι Αμερικανοί δεν ήταν ποτέ έτοιμοι για ανάπτυξη όπλων στο διάστημα.
Η ανθρωπότητα προχθές έχασε τον μοναδικό άνθρωπο που πάτησε πρώτος το πόδι του στη Σελήνη τον Ιούλιο του 1969. Έκτοτε μόνο τα μέλη 6 από τις 20 συνολικά επανδρωμένες αποστολές κατόρθωσαν να πατήσουν το πόδι τους στη Σελήνη. Για την πρώτη όμως αποστολή έχασαν τη ζωή τους τρεις αστροναύτες ενώ κινδύνευσαν οι αστροναύτες σχεδόν όλων των υπόλοιπων αποστολών. Κάποια στιγμή στα μέσα της δεκαετίας του 1970 εγκαταλείφθηκαν οι επανδρωμένες αποστολές στη Σελήνη και από τις δύο υπερδυνάμεις. Σήμερα το πρώτο πυρηνοκίνητο ρομποτικό όχημα εξερευνά την επιφάνεια του κόκκινου πλανήτη δίχως έγνοια ανεφοδιασμού ενώ προγραμματίζεται η πρώτη επανδρωμένη αποστολή στον Άρη. Οι απειλές και οι κίνδυνοι της εποχής του Armstrong (πυρηνική στρατηγική, ατυχίες στις αποστολές) σήμερα δίνουν τη θέση τους στην μόλυνση του διαστημικού περιβάλλοντος από διαστημικά συντρίμμια προερχόμενα από τις αποστολές και ατυχήματα στο διαστημικό χώρο με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η βιωσιμότητα των υφιστάμενων διαστημικών συστημάτων. Τα συντρίμμια αυτά κινούνται αενάως σε τροχιά με ταχύτητες που ξεπερνούν τα 28.000 μίλια την ώρα με κίνδυνο να συγκρουστούν και να καταστρέψουν λειτουργικούς δορυφόρους. Τον Μάρτιο του 2009 το πλήρωμα του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού αναγκάστηκε να τον εγκαταλείψει προσωρινά μπαίνοντας στην κάψουλα διαφυγής γιατί υπήρχε η ένδειξη πως ένα τέτοιο κομμάτι θα χτυπούσε το κύριο μέρος του σταθμού με κίνδυνο τη διαρροή οξυγόνου και του πληρώματος. Η διαχείριση και προστασία του διαστημικού περιβάλλοντος είναι από τα ύψιστα ζητήματα της διαστημικής ασφάλειας του 21ου αιώνα μαζί με την πρόθεση εκ μέρους των διαστημικών δυνάμεων για ανάπτυξη εξελιγμένων οπλικών συστημάτων σ' αυτό.
Ο Armstrong ο οποίος είδε πρώτος τη Γη από τη Σελήνη αντιλήφθηκε μεταξύ άλλων δύο πολύ σπουδαία πράγματα. Πρώτον, καλύπτοντας με τον αντίχειρά του το γαλάζιο πλανήτη από το Φεγγάρι και κλείνοντας το μάτι του κατάλαβε πόσο μικρός είναι ο άνθρωπος... ενώ από την άλλη είπε πως οι γεωλόγοι έχουν κι αυτοί ένα ρητό: «οι πέτρες θυμούνται». Ελπίζω να μην είναι αυτός ο λόγος που καλύπτει το μυστήριο με την αποστολή του Apollo 18 και την ακύρωση κάθε άλλης επανδρωμένης αποστολής στο Φεγγάρι έκτοτε από όλους.
ο Γιάννης Τζιουράς, είναι Διεθνολόγος- Πολιτικός Επιστήμων*,
Υπ. Διδάκτωρ Διεθνούς Δικαίου, Νομική ΑΠΘ