Πριν την Βουχωρίνα,πάνω στην εθνική οδό Κοζάνης-Ιωαννίνων βρίσκετε κτισμένος Ο
Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Βουχωρίνας . Καθ’όλη τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου 1940-41 και προπάντων κατά τους πρώτους κρίσιμους μήνες,

λειτούργησε στον Άγιο Γεώργιο Σταθμός Ανεφοδιασμού του
Μετώπου,των μαχόμενων στις πρώτες γραμμές μονάδων του στρατού μας,με έναν Λόχο υπό τον υπολοχαγό Παπαδογιώργο,πολύτιμος βοηθός του
οποίου υπήρξε ο εκ κορυφής Βοΐου δεκανέας Μιχ. Τσόγκας ̈.

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΤΑΘΜΟ ΑΝΕΦΟΔΙΑΣΜΟΥ
ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΥΧΩΡΙΝΑΣ ΒΟΪΟΥ

Διοικητής του ήταν ο έφεδρος υπολοχαγός
Παπαδογιώργος. Το όνομά του δεν το
γνωρίζουμε. Ούτε από πού καταγόταν
(μάλλον από τα μέρη της Λαμίας). Βοηθός και
στενός συνεργάτης του ήταν ο εκ Κορυφής
Βοΐου δεκανέας αείμνηστος Μιχάλης
Τσόγκας.

• Δεν ξέρουμε αν οι Ιταλοί επεσήμαναν το

Σταθμό, όταν βρισκόταν στη γέφυρα της
Μόρφης. Επειδή όμως, όταν καλλιτέρευσε ο

καιρός, άρχισαν να εμφανίζονται αεροπλάνα, ο Δ/τής του Σταθμού υπολοχαγός
Παπαδογιώργος θεώρησε καλό να τον μεταφέρει στον Άγιο Γεώργιο Βουχωρίνας, όπου
υπήρχαν πάρα πολλά δένδρα.
• Πότε ακριβώς ο Σταθμός Ανεφοδιασμού μεταφέρθηκε από τη γέφυρα της Μόρφης στον
Άγιο Γεώργιο της Βουχωρίνας δεν είναι γνωστό. Από όσα όμως μας αφηγήθηκε παλιότερα

• Κατά κανόνα όμως μετά τις 22 Νοεμβρίου που ελευθερώθηκε η Κορυτσά τα περισσότερα
υλικά μεταφέρονταν μέσω Αλβανίας: Ως τη Φλώρινα σιδηροδρομικώς και μετά με
αυτοκίνητα στην Ερσέκα και, στη συνέχεια, σε άλλες περιοχές κατά μήκος των
Ελληνοαλβανικών συνόρων.

• Ο Σταθμός Ανεφοδιασμού Αγίου Γεωργίου Βουχωρίνας λειτουργούσε ως το τέλος του
πολέμου. Εκ των πραγμάτων όμως αποδεικνύεται ότι σε οργασμό βρισκόταν από τις 28
Οκτωβρίου 1940 έως τις 22 Νοεμβρίου 1941. Αυτή την περίοδο οι μεταφορές δε
σταμάτησαν ούτε δευτερόλεmο. «Αλυσίδα από ζώα και ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες»,
μέρα και νύχτα ήταν ο δρόμος από τον Άγιο Γεώργιο Βουχωρίνας ως το Επταχώρι!

• Μερικοί υποστηρίζουν ότι ο Σταθμός στη γέφυρα της Μόρφης ποτε δεν εγκαταλείφτηκε
εντελώς. Ότι δηλαδή και μετά την μεταφορά του στον Άγιο Γεώργιο συνέχισε να λειτουργεί
υποτυπωδώς. Οπωσδήποτε όμως, αν πράγματι, δεν καταργήθηκε εντελώς, θα πρέπει όσοι
έπαιρναν μέρος στις μεταφορές να απέφευγαν τις πολλές κινήσεις, για να <<μη δίνουν
στόχο»

στα εχθρικά αεροπλάνα.

ο οικονομολόγος και πολιτικός
Γεώργιος Μαύρος, ο λογοτέχνης και
επί πολλά χρόνια υφυπουργός της
Παιδείας Λουκής Ακρίτας, ο ποιητής

Νικηφόρος Βρετάκος, δημοσιογράφος

-στρατιωτικοί ανταποκριτές και άλλοι
• Όταν στις 29 Οκτωβρίου 1940 μια μονάδα του στρατού μας ανηφόριζε προς το Μέτωπο,
θυμόταν ως τα γηρατειά του ο Β. Τζώρτζης, οι γυναίκες της Μόρφης κατέβηκαν στο δρόμο
προς Πεντάλοφο (στην άκρn του χωριού) και εκεί με κούπες προσέφεραν νερό στους
διψασμένους στρατιώτες (από γεμάτα κακάβια και καζάνια που είχαν μεταφέρει
προηγουμένως).
Όταν η ανωτέρω μονάδα περνούσε από τον Πεντάλοφο, επειδή ήτα νύχτα και μάλιστα
πολύ σκοτεινή, οι Πενταλοφίτισσες βγήκαν στο δρόμο κρατώντας αναμμένα δαδιά, για να
φέγγουν τους κατάκοπους στρατιώτες!
Να ήταν δυνατόν να «ζυγιστεί» (και αναλόγως να αποτιμηθεί) η πρωτότυπη και, κατά
κοινή ομολογία, εντυπωσιακή αυτή πράξη!

Ο δρόμος ήταν όλο λάσπες ή πέτρες. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη ότι ο καιρός σχεδόν
πάντοτε ήταν ακατάστατος (ο χειμώνας ήταν πάρα πολύ βαρύς) και ότι τα ζώα (όπως
πολλές φορές και άνθρωποι) ήταν βαρυφορτωμένα, καταλαβαίνουμε με πόσες δυσκολίες
γινόταν η μεταφορά των απαραίτητων υλικών.

• Ένας φαντάρος που πολλές φορές είχε συνοδεύσει φάλαγγες που μετέφεραν τρόφιμα και
πυρομαχικά από τον Άγιο Γεώργιο Βουχωρίνας στο Επταχώρι είχε συνδεθεί τόσο πολύ με
την οικογένεια του αειμνήστου Γιάννη Παπατσούμα από το Βυθό, ώστε μετά τον πόλεμο
επί πολλά χρόνια έστελνε από ευγνωμοσύνη λάδι και ελιές, προϊόντα της ιδιαίτερης
πατρίδας του (καταγόταν από το χωριό Ράχες Φθιώτιδος – κοντά στη Στυλίδα Λαμίας).

• Για την πολύτιμη συμβολή του άμαχου πληθυσμού της Δ. Μακεδονίας στο Έπος ’40-41 ο
Γ.Κ. Παπαβύζας, από το Κριμίνι ΒοΙου, γράφει στο βιβλίο του «ΑΙΜΑ ΚΑΙ ΔΑΚΡΥΑ»: «Το
είδος του πολέμου που είχε εξαπολύσει ο εχθρός απαιτούσε συμμετοχή και του άμαχου
πληθυσμού, από βρέφη μέχρι γέρους, αν η χώρα ήθελε να διατηρήσει την εθνική υπόσταση
και την εδαφική της ακεραιότητα. Απότομα, χωρίς προειδοποίηση, ο άμαχος πληθυσμός
βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του αγώνα» (σ. 39).

• Και πιο κάτω (σ. 43) γράφει: «Από την πλευρά του άμαχου πληθυσμού που φλεγόταν από
επιθυμία και πατριωτική έξαρση να λάβει ενεργό μέρος στον εθνικό αγώνα, το πιο
σημαντικό γεγονός στην πρώτη φάση του Ελληνοϊταλικού Πολέμου ήταν η συμβολή των

λυχνάρι πετρελαίου, γνέθοντας το μαλλί και πλέκοντας κάλτσες, γάντια, φανέλλες, κασκόλ
και πολόβερ … ».
• Και στη σελίδα 44 γράφει για τη συμβολή του άμαχου πληθυσμού και το Σταθμό
Ανεφοδιασμού Αγίου Γεωργίου Βουχωρίνας: «Ο άμαχος πληθυσμός συνέβαλε ακόμη και
στη μεταφορά τροφίμων και πολεμικού υλικού από τα κέντρα εφοδιασμού στα απρόσιτα
βουνά, στις παγωμένες ρεματιές, στα φαράγγια και στις δασωμένες υπώρειες, πολλές
φορές και μέχρι 200 μέτρα κοντά στο μέτωπο. Οι δυνατές, ψηλές γυναίκες της Ηπείρου και
της Δυτικής Μακεδονίας μετέφεραν τρόφιμα και πυρομαχικά στις πλάτες τους, μη
διστάζοντας να σκαρφαλώσουν στα βουνά της

Πίνδου και να εφοδιάσουν τους στρατιώτες … Όχι μόνο γυναίκες αλλά και άνδρες οι οποίοι
δεν είχαν επιστρατευθεί συνέβαλαν στην πολεμική προσπάθεια. Στις πρώτες τρεις
εβδομάδες του πολέμου ο ελληνικός στρατός απαιτούσε από τους κατοίκους στα χωριά που
ήταν κοντά στο μέτωπο και είχαν ζώα στη διάθεσή τους να βοηθήσουν για λίγες μέρες στη
μεταφορά εφοδίων και πυρομαχικών από τις βάσεις εφοδιασμού σε σημεία πλησίον του
μετώπου. Το κεντρικό μέτωπο, το οποίο αντιστοιχούσε στον τομέα που είχε εισβάλει η
επίλεκτη ιταλική μεραρχία Τζούλια,

είχε μόνο έναν ασφαλτοστρωμένο δρόμο εφοδιασμού, από Κοζάνη μέχρι το εξωκλήσι του
Αγίου Γεωργίου του χωριού Βουχωρίνα … Το κέντρο εφοδιασμού ήταν περίπου 30-40

• Στη συνέχεια, περιγράφοντας τη δική του συμμετοχή στη μεταφορά τροφίμων από το
Σταθμό Ανεφοδιασμού Αγίου Γεωργίου Βουχωρίνας, γράφει: «Την ώρα που φορτώναμε τα
ζώα με τσουβάλια γεμάτα κουραμάνες και ήμαστε έτοιμοι να αναχωρήσουμε για τον
Πεντάλοφο, δεχθήκαμε ξαφνικά επίθεση ενός σμήνους ιταλικών αεροπλάνων, τα οποία,
αφού έριξαν αρκετές

βόμβες, επέστρεψαν δύο τρεις φορές επάνω μας, πολύ χαμηλά, θερίζοντας την περιφέρεια
με τα πολυβόλα τους. Πηδήξαμε σ’ ένα χαράκωμα, το οποίο είχαν ανοίξει οι στρατιώτες,
και περιμέναμε με τα κεφάλια μας χαμηλά μέχρι που τα αεροπλάνα απομακρύνθηκαν. Οι
Ιταλοί κατόρθωσαν να μας τρομάξουν, αλλά ως συνήθως οι ζημιές που προξένησαν ήταν
ασήμαντες, διότι τα πιο πολλά υλικά ήταν καμουφλαρισμένα κάτω από δέντρα. Ο
εφοδιασμός του Αγίου Γεωργίου είχε υποστεί πολλές επιθέσεις τις πρώτες δύο τρεις
εβδομάδες του πολέμου … «.

• Από τα παραπάνω βγαίνει το συμπέρασμα ότι ο Σταθμός Ανεφοδιασμού Αγίου Γεωργίου
Βουχωρίνας δέχτηκε αεροπορικούς βομβαρδισμούς,
ενώ άλλοι κάτοικοι της περιοχής υποστηρίζουν ότι μερικές μόνο βόμβες έπεσαν και
μάλιστα αρκετά μακριά. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η περιοχή δέχτηκε αεροπορικούς

από τα αυτοκίνητα και τα ζώα που φόρτωναν και ξεφόρτωναν, με τις βροχές η λάσπη
έφτανε μέχρι το γόνατο … γπήρχε κίνδυνος να βραχούν τα υλικά και περισσότερο τα
πυρομαχικά. Αποφασίστηκε η μεταφορά στο εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου Βουχωρίνας,
όπου το έδαφος ήταν στερεό και κατάλληλο». Σύμφωνα με τη γνώμη του Β. Κολοβού η
μεταφορά του Σταθμού στον Άγιο Γεώργιο έγινε όχι γιατί το μέρος (κοντά στη γέφυρα)
ήταν ακάλυπτο από δένδρα και, επομένως, επικίνδυνο για αεροπορικούς βομβαρδισμούς,
αλλά γιατί ήταν λασπώδες …

ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΙΕΣΤΗΡΙΟΥ

Ενώ τα χειρόγραφα από την παραπάνω ομιλία και τα εν επιμέτρω συμπληρωματικά
στοιχεία βρίσκονταν στο τυπογραφείο, έφτασε στα χέρια μου το τελευταίο βιβλίο
(«Συμπληγάδες») του αείμνηστου Φώτη Κυρατζίδη, συμπατριώτη και συναδέλφου μου, που
ο αδόκητος θάνατός του τον πήρε πρόωρα από κοντά μας. Παρ’ όλη την περιπέτεια, είχε τη
δύναμη και το κουράγιο να θυμάται ακόμη και υποσχέσεις που δεν είχε προλάβει να
πραγματοποιήσει. Ο Θεός να τον αναπαύσει.

• Ο συvταξιoύxoς Επιθεωρητής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης κ. Ευθ. Ράλλης, από το
Τσοτύλι, μας πληροφόρησε, επιπλέον, ότι το χειμώνα, με τα χιόνια και το αφόρητο κρύο,
αρκετοί στρατιώτες είχαν μετακομίσει στο Δημοτικό Σχολείο της Βουχωρίνας, δεδομένου
μάλιστα ότι μετά την απελευθέρωση της Κορυτσάς, όπως και πιο πάνω αναφέρουμε, οι
μεταφορές από
τον Άγιο Γεώργιο Βουχωρίνας περιορίστηκαν πάρα πολύ (γίνονταν μέσω Κορυτσάς –
Ερσέκας).
Οι παραπάνω μνήμες και μαρτυρίες από τους πρώτους μήνες του Ελληνοϊταλικού Πολέμου
για τη συμβολή του άμαχου πληθυσμού της Δ.Μακεδονίας και του Σταθμού Ανεφοδιασμού
Αγίου Γεωργίου Βουχωρίνας μπορεί να μη ρίχνουν άπλετο φως στα γεγονότα που
αναφέρονται, προέρχονται όμως από πρόσωπα που τα έζησαν και γι’αυτό έχουν ιδιαίτερη
σημασία.

Πηγη: “Αλεξάνδρου Σωτ. Μπακαΐμη:Ομιλία επί της πανηγυρικής εκδήλωσης που οργανώθηκε τον Οκτώβριο του 2001 από την
Βοϊακή Εστία Θεσσαλονίκης στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Βουχωρίνας προς τιμήν των Δυτικομακεδόνων επιστράτων
1940-41 και των αμάχων που συνέβαλαν τα μέγιστα στην Μεγάλη Νίκη”.  - η ιστοσελίαδα το βοιον