έργο του Πολιτικά, όπου έθεσε την Πόλη το αποκορύφωμα αυτής της διαδικασίας. Χιλιάδες χρόνια αργότερα όταν οι «Λειτουργιστές» ανέπτυσσαν το θεωρητικό πλαίσιο για τη δημιουργία των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης, είχαν ως όραμα μια Ευρωπαϊκή Πολιτεία, θεμελιακά διαφορετική από το βεστφαλικό σύστημα κρατών. Άλλωστε ένας από τους πνευματικούς πατέρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο J. Monnet, στα απομνημονεύματά του έγραφε πως η Ε.Ε. θα έφτανε ως εδώ. Από δω και πέρα, προκειμένου έλεγε να προχωρήσει, θα πρέπει να υπάρξει επινόηση.

Αν και πρώτος μίλησε ο Επίκουρος γι' αυτό, για την παρέκκλιση (ιδιαίτερα για τη δημιουργό), η επιστήμη του χάους και ιδιαίτερα το φαινόμενο της πεταλούδας, είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς για την περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης στην Ευρώπη. Δηλαδή, «για ένα καρφί χάθηκε το πέταλο, για ένα πέταλο χάθηκε το άλογο, για ένα άλογο χάθηκε ο αξιωματικός, για έναν αξιωματικό η μάχη, για μια μάχη ο πόλεμος». Ποιο είναι εκείνο το «κρίσιμο» σημείο, πέραν του οποίου δεν υπάρχει επιστροφή από την εντροπιότητα; Με απλά λόγια, βρίσκεται η Ευρώπη σήμερα σε ένα τέτοιο κρίσιμο σημείο πέραν του οποίου δεν υπάρχει επιστροφή; Μήπως έφτασε η ώρα της αποδόμησής της; Η ιστορία διδάσκει πως ελάχιστες είναι οι κατακτήσεις του ανθρώπου που μπορούν να θεωρηθούν μη ανατάξιμες. Και γιατί το λέω αυτό... διότι ακόμη και αν τα «φράγματα» που έχτισε η Γερμανική ΕΕ, όπως οι EFSF και ESM (οι μηχανισμοί χρηματοπιστωτικής σταθερότητας) αφού εκδηλώθηκε η κρίση της Ευρωζώνης και μετά, είναι ικανά να συγκρατήσουν την Ιρλανδία, την Πορτογαλία, έστω και αν ακόμη γίνει χρήση του Άρθρου 126 παρ. 11 της Συνθήκης Λειτουργίας της ΕΕ που θα κάνει ασύμφορη την παραμονή μας τουλάχιστον στην Ευρωζώνη και θα σημάνει την έξοδό μας απ' αυτή, δεν είναι ικανά να συγκρατήσουν το ωστικό κύμα της Ισπανίας αφενός, της Ιταλίας αφετέρου, αλλά και πολύ σύντομα την κατάρρευση του Ευρώ.

Η «λογική» της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης έχει περάσει από διάφορα στάδια από τη στιγμή της δημιουργίας της Κοινότητας αρχικά, της Ένωσης στη συνέχεια. Από τα μοντέλα των ομόκεντρων κύκλων ή της Ευρώπης των δύο ταχυτήτων περάσαμε τα τελευταία χρόνια (κάτι που καταγράφεται στο πρωτογενές δίκαιο της ΕΕ) σε μοντέλα ολοκλήρωσης του τύπου της μεταβλητής γεωμετρίας. Τι σημαίνει αυτό; Πως τα κράτη-μέλη μπορούν να δημιουργούν στενότερες μορφές ενοποίησης (ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης) και στις μορφές αυτές συνεργασίας να προσχωρούν όσοι μπορούν αφενός, να μην εισέρχονται ποτέ όσοι αδυνατούν αφετέρου. Επίσης να μπορεί κάποιο κράτος-μέλος να μεταπηδά από τη συνεργασία εκτός ή αντίστροφα. Πάνω στη λογική αυτή ενοποίησης έγινε το Ευρώ. Ενώ στο παρελθόν υπήρχαν πρόνοιες για μια κοινή προσχώρηση σε μια συνεργασία όλων των μελών (και η μορφή αυτή χαρακτηριζόταν από την Ευρώπη δύο ταχυτήτων- οι πρώτοι «βοηθούσαν» τους δεύτερους να συγκλίνουν) σήμερα η ΕΕ κινδυνεύει να αποδομηθεί. Και αυτό όχι γιατί θα φύγει ένα ή κάποια άλλα μέλη από τη συνεργασία αυτή της Ευρωζώνης αλλά επειδή η κρίση δεν είναι πλέον μόνο στην ίδια την Ευρωζώνη, αλλά είναι κρίση συστημική.

Η Ελλάδα βρέθηκε σε όλες τις μορφές ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και συμμετέχει σε όλες. Ωστόσο η κρίση χρέους μας, μεταξύ άλλων και απόρροια της κρίσης της Ευρωζώνης ως απόηχος της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, κατέστησε την παραμονή μας στη ζώνη του ευρώ προβληματική. Θα παραμείνουμε ή όχι σ' αυτή; Η απάντηση έχει δύο σκέλη. Το ένα αφορά ό,τι μπορούμε να κάνουμε εμείς ενώ το άλλο ό,τι μας υπερβαίνει. Θα ξεκινήσω από το τελευταίο. Ο πάλαι ποτέ νομισματικός πόλεμος μεταξύ δολαρίου-ευρώ, λαμβάνει ακραίες θέσεις που ξεκινούν από έναν ανταγωνισμό μεταξύ νομισμάτων και φτάνουν σε μια ισορροπία αυτών. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στην τελευταία θέση. Δηλαδή: Η χρηματοπιστωτική κρίση που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και εύκολα έσβησε εκεί αφενός, αφετέρου μεταδόθηκε στην Ευρώπη όπου δεν αποσβένεται όπως φαίνεται εξίσου εύκολα, εξελίσσεται σε δημοσιονομική. Κι αυτό γιατί τα κράτη έσπευσαν με δημόσιο χρήμα να στηρίξουν τους πτωχευμένους τραπεζίτες. Το ζήτημα είναι πως αυτό οδήγησε σε κρατικά ελλείμματα και αύξηση του κόστους δανεισμού των κρατών. Οι Αμερικανοί το έλαβαν αυτό υπόψη τους (το επισήμανε και ο Κεντρικός τους Τραπεζίτης ενώπιον του Κογκρέσου τον Απρίλιο του 2010) με αποτέλεσμα να εκμεταλλευτούν την ηγεμονική τους θέση στο διεθνές σύστημα και να εξακολουθήσουν να δανείζονται σχετικά φθηνά. Η ισοτιμία όμως μεταξύ δολαρίου ευρώ παραμένει τέτοια ώστε να ευνοούνται οι αμερικανικές εξαγωγές μιας και το δολάριο είναι πιο αδύναμο. Έτσι σιγά-σιγά οι ΗΠΑ βγήκαν από την κρίση και σήμερα ανακτούν τις δυνάμεις τους. Αυτό θα σημάνει, ή τουλάχιστον αναμένουμε να σημάνει, την έξοδο και όλης της παγκόσμιας οικονομίας από την ύφεση. Ή μήπως δεν είναι έτσι;

Στην Ευρωζώνη αντίθετα από τις ΗΠΑ δεν υπάρχει κοινή δημοσιονομική πολιτική. Ενώθηκαν τα νομίσματα δίχως να ενωθούν οι οικονομίες. Έγινε κάτι αντιστρόφως ανάλογο από τη «λογική». Το σύστημα του ευρώ ήταν εξ αρχής έωλο. Σήμερα, πράγμα που έγινε κατανοητό με την πρώτη συστημική κρίση, η Ευρωζώνη δεν πρέπει να ενισχυθεί (θωρακιστεί) μόνο ως προς τη νομισματική της σταθερότητα (μηχανισμοί στήριξης) ή τη δημοσιονομική της πειθαρχία (Δημοσιονομικό Σύμφωνο) αλλά και ως προς την οικονομική της ολοκλήρωση. Αλλιώς το σύστημα της μεταβλητής γεωμετρίας δεν θα οδηγήσει μόνο στην «αποπομπή» των διαρραγούτων αυτού αλλά στην διάλυσή του εντελώς. Προκειμένου να μη γυρίσουμε όλοι σε εθνικά νομίσματα δεν αρκεί η πειθαρχία και προσαρμογή μόνο των ελλειμματικών οικονομιών αλλά και η δόμηση ενός άλλου συστήματος. Τι μορφή θα έχει το σύστημα αυτό; Θα είναι βασισμένο στη λογική πάλι του όποιος μπορεί ακολουθεί, όποιος αδυνατεί μένει έξω; Αυτό είναι όμως ολοκλήρωση; Είναι Ένωση; Ή μήπως είναι Γερμανική Ευρώπη;

Σήμερα στην έκτακτη σύνοδο των 7 ισχυρότερων οικονομιών του κόσμου έγινε εμφανές πως ο ηγεμόνας δεν χάνει ακόμη μέρος της ηγεμονίας του. Η ΕΕ δεν είναι ακόμη παγκόσμιος οικονομικός πόλος, μόνο και μόνο επειδή τη στηρίζει η Γερμανία. Οι εκκλήσεις (ευγενικά- αλλά ουσιαστικά διαταγές) του G7 είναι προς μια οικονομική ολοκλήρωση. Γίνεται αυτό όμως; Όταν κυριαρχεί δικαίως ίσως ο ευρωσκεπτικισμός υπάρχει περιθώριο για οικονομική ολοκλήρωση; Αυτή τη στιγμή η ΕΕ βρίσκεται σε ένα κομβικό σημείο. Έγιναν πολλά λάθη και αμέλειες, κάποια σκοπίμως, διότι όπως περιέγραψα σε άλλο άρθρο μου η Γερμανία επιχείρησε να αναζητήσει ηγεμονικό ρόλο και εκτός ΕΕ, ωστόσο η ΕΕ δεν μπορεί να προχωρήσει έτσι. Ή θα αποδομηθεί, ή θα συνεχίσει αλλιώς. Η πρώτη περίπτωση θα είναι το αποτέλεσμα της πρυτανεύσεως της λογικής της αποδόμησης. Στη δεύτερη περίπτωση επιβάλλεται να λειτουργήσει ο καπιταλισμός (όχι η πτωχοτραπεζοκρατία!). Δηλαδή η επανεκκίνηση ενός μηχανισμού ανακύκλωσης πλεονασμάτων με φόντο μια αναπτυξιακή λογική που θα οδηγήσει σε κίνηση την οικονομία. Όμως αυτό θα πρέπει να γίνει συνάμα και να λειτουργήσει μαζί με μια ολοκλήρωση που θα εμπεριέχει όλα τα μέλη.

Η Ελλάδα; Η Ελλάδα εάν θέλει να έχει μέλλον μαζί με τους ανεπτυγμένους του κόσμου και να επωφελείται από τα προνόμια που αναγνωρίζουν οι αγορές στα ανεπτυγμένα κράτη πρέπει να καθαρίσει πλήρως το παλιό και σάπιο που την τραβά και να δεθεί στο τρένο αυτό που ξεκινά. Ειδάλλως ο κόσμος μπορεί να προχωρήσει και χωρίς την Ελλάδα όσο περνά ο καιρός. Εάν το κρίσιμο σημείο της Ευρώπης είναι τώρα, είναι επειδή και το δικό μας κρίσιμο σημείο είναι τώρα. Εάν το δικό μας σημείο περάσει ή της Ευρώπης περάσει, τότε σίγουρα θα μπορούν να κάνουν και χωρίς εμάς. Η επινόηση που απαιτείται είναι επινόηση στα πλαίσια της Δημοκρατίας των λαών της Ευρώπης, λαών όμως της ΕΕ. Ειδάλλως θα παραμείνουν λαοί της Ευρωπαϊκής ηπείρου μόνο.

Οι επόμενες εκλογές δεν είναι εκλογές του τύπου «άντε να τελειώνουμε για να γίνει κάτι» και χαρούμενοι όλοι όσοι διασπάθισαν τον εθνικό πλούτο και κακοδιαχειρίστηκαν την υπεραξία των ευσυνείδητων εργαζομένων (είτε του δημοσίου, είτε του ιδιωτικού τομέα) να συνεχίσουν στη σάπια λογική τους. Είναι οι μόνες εκλογές που απαιτούν περισσότερη σύνεση από όση διαθέσαμε τα προηγούμενα 37 χρόνια. Το διακύβευμα είναι ξεκάθαρο. Στους ανεπτυγμένους ή μόνιμα στους υποανάπτυκτους. Τα πλεονεκτήματα είναι μπροστά μας: Οι ΗΠΑ θέλουν την παρούσα ισοτιμία δολαρίου- ευρώ (ενισχύονται οι εξαγωγές τους, η οικονομία του ανακάμπτει ισχνά, βγαίνει ο ανεπτυγμένος κόσμος από την ύφεση). Το κόστος της κατάρρευσης του ευρώ εξαιτίας της Ελλάδας είναι ακόμη απαγορευτικά υψηλό. Στην Ευρώπη οι φωνές της αναπτυξιακής λογικής και της από κοινού πορείας πληθαίνουν, πληθαίνουν όμως και οι φωνές για υποχρεώσεις. Τέλος το ξέσπασμα μιας Ισπανικής κρίσης θα τινάξει το ευρώ στον αέρα, ακόμη και αν εμείς συμμορφωθούμε πλήρως! Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στο προσκήνιο. Εμείς; Εμείς αν δεν θέλουμε να περάσουμε στο παρασκήνιο πρέπει να διεκδικήσουμε τώρα. Όσο μας παίρνει. Αλλιώς, θα χάσουν κι εκείνοι, αλλά ο μεγαλύτερος χαμένος θα είμαστε εμείς. Το παίγνιο άλλωστε αυτό λέει. Στη μετωπική αυτή σύγκρουση κάποιος θα πρέπει να στρίψει πρώτος για να την αποφύγει αφενός, αφετέρου να προτείνει συνεργασία την οποία όμως ο άλλος θα είναι πρόθυμος να δεχθεί. Το "timing" είναι τώρα λοιπόν. Στο χέρι μας και οι επιλογές. Το παλιό σάπισε.