διαχείρισης της ελληνικής κρίσης χρέους. Η πέμπτη οικονομία της Ευρώπης δεν μπορεί να διασωθεί από κανέναν μηχανισμό. Αυτό μαθηματικά θα οδηγήσει στην αποκοπή και της Ιταλίας από τις αγορές τους επόμενος μήνες. Η κρίση πλέον περνά στους G7.

Η Γερμανόστροφη πορεία της ΕΕ, τον τελευταίο χρόνο διαμήνυε στις αγορές ομολόγων πως όποια χώρα αποκόπτεται από αυτές θα έχει τον αντίκτυπο του «κουρέματος». Έτσι οι ιδιώτες δανειστές της θα κουρεύονται, όμως για το υπόλοιπο θα εγγυώνται οι δημόσιοι δανειστές οι οποίοι προκειμένου να δανείσουν θα πρέπει να το κάνουν με αντίκρισμα την οικονομική πολιτική της λιτότητας. Μέχρι τίνος σημείου όμως; Το μισό τρις ευρώ των μηχανισμών σταθερότητας δεν επαρκεί πλέον. Τα επιπλέον 200 δις δολάρια που έχει άμεση ανάγκη το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αυτό το μήνα που θα βρεθούν; Μήπως έφτασε το τέλος του ανεπτυγμένου κράτους και αρχίζει η επέλαση των αναδυόμενων οικονομιών;

Ο ανεπτυγμένος κόσμος, εκατέρωθεν του Ατλαντικού, βάσιζε την όποιας ποιότητας ανάπτυξή του στην παραδοχή πως οι «συντηρητικοί επενδυτές» θέλοντας fixed income (σταθερό εισόδημα- όχι ρίσκα, αλλά ασφάλεια) επένδυαν σε κρατικά ομόλογα. Αφού άλλωστε τα ανεπτυγμένα κράτη δεν πτωχεύουν ποτέ! Οι αγορές λοιπόν χρηματοδοτούσαν τα κράτη, εκείνα εξυπηρετούσαν τα χρέη και ελλείμματά τους και αναπτύσσονταν. Ώσπου ξαφνικά, έπειτα από το νομοτελειακό ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης, με ευθύνη των νομοθετικών πολιτικών, κατά τις οποίες οι βουλευτές θέσπιζαν νόμους που μετέφεραν τον έλεγχο της αγοράς από το κράτος στους τραπεζίτες αφενός, αφετέρου την ευθύνη της οικονομικής πολιτικής από τους δημόσιους θεσμούς στην αγορά, το σύστημα έκλισε τόσο προς την πλευρά της αγοράς ώσπου τινάχτηκε στον αέρα. Γιατί άραγε; Αφού η κρατικίστικη λογική της οικονομικής πολιτικής απέτυχε κι αυτή στο παρελθόν! Να μην δώσουμε στην αγορά την εξουσία; Μόνο που δεν δώσαμε στην αγορά την εξουσία απλώς, αλλά της αφαιρέσαμε το πλαίσιο. Ο Keynes είχε πει πως «η αγορά είναι σαν τη φωτιά. Αν την έχεις σε ένα πλαίσιο κάνει θαύματα».

Τα «θαύματα» της αγοράς για τον ανεπτυγμένο κόσμο άρχισαν να γίνονται κατάρες όταν αφαιρούνταν χρόνο με το χρόνο κάθε θεσμικός έλεγχός της ο οποίος διασφάλιζε το πλαίσιο και τους κανόνες μέσα στους οποίους πρέπει να λειτουργεί. Το αποτέλεσμα ήταν η αναρχία σ' αυτή και η νίκη της πτωχοτραπεζοκρατίας έναντι του κράτους. Έναντι του ίδιου του καπιταλισμού! Τα επακόλουθα γνωστά. Τα ανεπτυγμένα κράτη αναγκάζονται να στηρίξουν με δημόσιο χρήμα τους τραπεζίτες. Εμφανίζουν ελλείμματα, κατά συνέπεια χάνουν αξιοπιστία. Αυξάνει λοιπόν το κόστος δανεισμού τους. Δυσκολεύονται να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους. Άρα σταματά η ανάπτυξη. Άρα περαιτέρω αναξιοπιστία. Περαιτέρω αύξηση του κόστους δανεισμού. Περαιτέρω ύφεση. Όμως, οι επενδυτές τι κάνουν; Όταν αντιλαμβάνονται πως τα ανεπτυγμένα κράτη καταρρίπτουν το μύθο της «μη πτώχευσης» στρέφονται στις αναδυόμενες οικονομίες. Το μοναδικό οικονομικό πλεονέκτημα που είχαν τα ανεπτυγμένα κράτη κινδυνεύει πλέον να χαθεί οριστικά αφού οι αγορές ομολόγων στρέφονται στις αναδυόμενες οικονομίες. Η ευθύνη για αυτό;

Μήπως έφταιξε το ότι δεν λειτουργούσαμε όσο υπεύθυνα απαιτεί και επιβάλλει η δυνατότητα εύκολης πρόσβασης σε φτηνό χρήμα; Μήπως αγνοήσαμε πως κάποιοι άλλοι πρέπει να αναπτυχθούν επιτέλους κι εκείνοι; Μήπως πλέαμε αμέριμνοι σε μια θάλασσα γαλήνια με ένα πλοίο που ολοένα και καταστρέφαμε μόνοι μας; Και όταν ήρθε η τρικυμία; Έφταιξε μόνο αυτή; Το πλοίο; Ήταν έτοιμο να την υποδεχθεί; Και άραγε μπορούμε να μιλούμε για τρικυμία ή για μη πλοήγηση και ελευθεριότητα του πλοίου να οδηγείται όπου θέλει αυτό, με συνέπεια να πέσει στον ύφαλο; Και η λύση;

Αυτή τη στιγμή δεν μπορεί να επιλυθεί το ζήτημα της Ισπανίας όπως το Ελληνικό, πόσο μάλλον το δικό μας με τον εξωγενή αυτό παράγοντα που μας σακατεύει ακόμη περισσότερο. Η Ευρωζώνη άργησε να φτιάξει τα στεγανά της. Το πρόβλημα της Ελλάδας από την αρχή ήταν κατά το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικό και όχι οικονομικό, παρόλο που από δικούς της οικονομικούς λόγους κύλισε πρώτη στο γκρεμό. Τώρα απαιτείται μια πολιτική λύση και όχι μια λύση μόνο μέσω μηχανισμών στήριξης αφενός, οικονομικών πολιτικών λιτότητας αφετέρου. Η πολιτική λύση πρέπει να αναζητηθεί αφενός στην δημοσιονομική ολοκλήρωση στα πλαίσια της ΕΕ, αφετέρου σε συνεργασία με όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο. Όσον αφορά το τελευταίο, αδυνατούμε ουσιαστικά να επέμβουμε. Μπορούμε όμως να συνεργαστούμε ή να το εκμεταλλευτούμε. Όσον αφορά το πρώτο εκεί και πάλι δεν μπορούμε να επέμβουμε όσο θα θέλαμε πλέον, αλλά τα περιθώρια συνεργασίας είναι πολύ περισσότερα. Μια συμμαχία και πίεση εκ μέρους των ελλειμματικών οικονομιών του νότου με στόχο την αλλαγή της οικονομικής πολιτικής στα πλαίσια της ΕΕ είναι πλέον μονόδρομος. Εάν απομονωθούμε πολιτικά θα απομονωθούμε και οικονομικά. Πράγμα που σημαίνει δραχμή, πράγμα που σημαίνει όχι ανεπτυγμένοι. Πράγμα που σημαίνει όχι φτηνό χρήμα, πράγμα που σημαίνει όχι ανάπτυξη. Και εννοώ όχι ανάπτυξη αφού ακόμη και οι πόροι που έχουμε στη διάθεσή μας είναι αδύνατο δίχως χρήματα να αξιοποιηθούν. Θα έχουμε δύο επιλογές. Ή απομόνωση με πληθωριστικές δραχμές που θα πηγαίνουν σε δημόσιες επενδύσεις για εκμετάλλευση των πόρων, μια οικονομία δηλαδή τύπου Βενεζουέλα (βέβαια αυτό προϋποθέτει στασιμοπληθωρισμό για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα), ή επενδύσεις από άλλους, ξένους, που θα πηγαίνουν σε ιδιωτικές επενδύσεις για δικό τους όφελος, όπως στις χώρες του περσικού κόλπου (και εφόσον έχουμε έναν φορολογικό παράδεισο για τους επενδυτές).

Δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Η επιλογή του Ευρώ απαιτεί πρωτίστως τήρηση υποχρεώσεων στο νέο περιβάλλον που θα διαμορφωθεί. Διότι, εκτίμησή μου, εάν δεν στηρίξουν οι πλεονασματικές ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές οικονομίες την Ευρωζώνη, το ίδιο το Ευρώ θα καταστραφεί. Αυτό όμως κανείς ανεπτυγμένος δεν το επιθυμεί. Ούτε καν οι ΗΠΑ αφού η παρούσα ισοτιμία μεταξύ δολαρίου-ευρώ είναι μοναδικά υπεύθυνη για την έξοδό τους από την ύφεση στην οποία είχαν περιέλθει εξαιτίας της αποδόμησης του πλαισίου της αγοράς τους. Βέβαια οι ΗΠΑ είναι η μοναδική υπερδύναμη. Ακόμη και οι αναδυόμενοι γίγαντες επενδύουν στα δικά τους ελλείμματα και όχι της Ευρωζώνης. Η ΕΕ εφόσον επιθυμεί την ύπαρξή της δεν έχει άλλη επιλογή από το να εφαρμόσει την ανακύκλωση πλεονασμάτων εσωτερικά αφενός, το να έχει ενοποιήσει την οικονομία της αφετέρου. Αναζητείται λοιπόν συνολική λύση. Πολιτική λύση- ολοκλήρωση.

Η Ελλάδα πρέπει να συμμετέχει ενεργά στο πλαίσιο αυτό. Οι υποχρεώσεις της όσον αφορά το σκέλος των ουσιαστικών δομικών μεταρρυθμίσεων πρέπει να τηρηθούν στο έπακρο. Μόνο τότε θα δείξει πως είναι υπεύθυνος και υπολογίσιμος συνομιλητής και θα επωφεληθεί από το αποτέλεσμα. Εκείνο το στοιχείο που θα συνδιεκδικήσουμε είναι η αλλαγή του πλαισίου δημοσιονομικής μας προσαρμογής, βάσει των νέων πρακτικών που θα υιοθετηθούν, βάσει των νέων δεδομένων και με στόχο την έξοδό μας στις αγορές ομολόγων. Το έργο που έχουμε να κάνουμε είναι διττής φύσης. Αλλαγή της οικονομίας προς μια οικονομία δικαιοσύνης αφενός, πρόσδεση στο Ευρώ (εφόσον και ώσπου αυτό συνεχίσει να υπάρχει) και διεκδίκηση ενός δίκαιου αναπτυξιακού πακέτου που θα διασυνδέεται με την εξυπηρέτηση του εν μέρει (στα πλαίσια του OSI) δημοσίου χρέους μας αφετέρου. Άλλη λύση δεν υπάρχει εφόσον επιθυμούμε να παραμείνουμε, για όσο ακόμη μας παίρνει, στους ανεπτυγμένους.

Το πρόβλημα ωστόσο μας υπερβαίνει πλέον και στο μέτρο που αφορά τη μορφή της ολοκλήρωσης που ξεκινά στην ΕΕ. Εφόσον μιλούμε για μεταβλητή γεωμετρία όπου θα συμμετέχουν μονάχα οι ικανοί τότε εκ φύσεως αδυνατούμε στην παρούσα φάση. Εάν μιλάμε για Ευρώπη (τουλάχιστον) δύο ταχυτήτων, τότε πρέπει να διανύσουμε ένα δύσκολο δρόμο αλλαγών, από την νοοτροπία έως την νομοθετική πολιτική και την ανανοηματοδότηση της μορφής της οικονομίας στην οποία θέλουμε να μετέχουμε. Εύκολες και απλές λύσεις στον ρεαλιστικό κόσμο δυστυχώς δεν υπάρχουν (ιδιαίτερα για εκείνους που δεν διαθέτουν «σκληρή ισχύ»).

Διεθνολόγος- Πολιτικός Επιστήμων,*
Υπ. Διδάκτωρ Διεθνούς Δικαίου, Νομική ΑΠΘ