επιβεβλημένη δεδομένη κατάσταση. Είναι και ανάγκη. Χρειάζεσαι να είσαι μέρος ενός κομματιού στο οποίο ταιριάζεις, κι αυτό το ταίριασμα με κάποιο τρόπο σε κάνει να νιώθεις ασφαλής.

Οι περισσότεροι άνθρωποι θα ένιωθαν «χαμένοι» μη ανήκοντας πουθενά. Το «παγκόσμιο» και το «πανανθρώπινο» ως έννοιες μπορεί να είναι ενδιαφέρουσες και γοητευτικές, όμως η αίσθηση ότι ανήκεις κάπου, ότι σε χαρακτηρίζουν συγκεκριμένα στοιχεία, κοινά με κάποιους άλλους, είναι εξαιρετικά ανακουφιστική ιδίως στους δύσκολους καιρούς. Η «πατρίδα» με τη στενή και την ευρεία έννοιά της δεν παύει να είναι μια στέρεη ψυχική σχέση και ένας σαφής τόπος καταγωγής που σου δίνει μία ισορροπία.

Αυτό που πάθαμε οι σύγχρονοι Έλληνες, είναι ότι δεν ξέρουμε ποιοι είμαστε, χάσαμε την εθνική μας αυτογνωσία, την ταυτότητά μας. Δεν έχουμε γνώση και αντίληψη ούτε αυτού που ήμασταν, ούτε αυτού που είμαστε, επομένως δεν μπορούμε να έχουμε και άποψη επί του μέλλοντός μας.

Αλλοιωθήκαμε ιστορικά, πολιτιστικά, γλωσσικά, χάσαμε την ωριμότητά μας, τη φυσιογνωμία μας. Τις τελευταίες ιδίως δεκαετίες η κοινωνική και πολιτική διάβρωση της χώρας άνοιξε επικίνδυνα ρήγματα στην εθνική μας συνείδηση και μέσα τους χάθηκε ένα μεγάλο μέρος του «είναι» μας κι ένα σημαντικό κομμάτι της συνείδησής μας ως λαού. Κι ύστερα επήλθε η λήθη. Και η ταπείνωση. Η κοινωνία ζούσε σε κατάσταση ημιληθάργου, αποχαυνωμένη στον πλαστό της μικρόκοσμο, αποδυναμωμένη κι ανήμπορη να αντιδράσει. Κι εμείς εγκληματικά υπεύθυνοι. Τώρα ξυπνήσαμε τρομαγμένοι και ζητάμε έλεος. Τώρα ζητάμε δύναμη. Και το χειρότερο... χωρίς να έχουμε κανέναν προσανατολισμό, αναζητούμε τυφλά το εθνικό μας πρόσωπο. Και πέφτουμε σε λάθη, σε συγκρούσεις, και φανατισμούς.

Γι' αυτό ειδικά σήμερα ο εθνισμός έγινε εθνικισμός, ο πατριωτισμός έγινε σωβινισμός, κι η ανάγκη για εθνική υπόσταση, έγινε επιθετικότητα και τάση διαρπαγής. Γι' αυτό μας έπνιξε το μίσος, και η απειλή του φασισμού ζωντάνεψε, γι' αυτό δεν έχουμε καμιά σύμπνοια μεταξύ μας. Ζούμε σε μια εποχή έξαρσης. Κάτω απ' τα πόδια μας η γη τρέμει. Κι εμείς παραπαίουμε. Έχουμε ξεχάσει ποιοι είμαστε, τι χάσαμε, τι ψάχνουμε, γιατί. Πατάμε επάνω σε κινούμενο έδαφος και ενστικτωδώς αντιδράμε στις πολλαπλές προκλήσεις των καιρών. Έτσι όμως δε μπορείς ν' αρμενίσεις πελάγη, ούτε να δρασκελίσεις τον κόσμο. Μόνο θύελλες θερίζεις.