κατάσταση η οποία δεν μπορεί να έχει πλέον παρά μόνο τρία σενάρια. Τα σενάρια αυτά δεν υπήρχαν έξι μήνες πριν ή ένα μήνα πριν. Η κατάσταση η οποία τα προκρίνει προέκυψε μόλις τις τελευταίες μέρες. Θα ξεκινήσω από το πιο πιθανό, ενώ στη συνέχεια θα παραθέσω τις επιλογές που έχει ο Πρωθυπουργός καθώς και τις πιθανές εξελίξεις που αυτές δύναται να πυροδοτήσουν.

Σενάριο 1^ο: (Ιδιάζον) Μνημόνιο για το κλείσιμο της 5^ης αξιολόγησης και νέο Μνημόνιο (4^ο κατά σειρά) στο τέλος της περιόδου αυτής για την περαιτέρω κάλυψη του χρηματοδοτικού κενού που ήδη υφίσταται, με παράλληλη (τότε όμως- κατά το αίτημα για το 4^ο Μνημόνιο) ελάφρυνση του χρέους.

Το σενάριο αυτό είναι το πιο πιθανό για τους εξής λόγους: Η διαπραγμάτευση που γίνεται διεξάγεται υπό το πλαίσιο της Απόφασης του Eurogroup της 20^ης Φεβρουαρίου με την οποία ξεκάθαρα δεσμευτήκαμε α) να κλείσουμε την τελευταία αξιολόγηση προκειμένου να πάρουμε τις δόσεις που απομένουν β) να γεφυρώσουμε το διάστημα μέχρι το τέλος Ιουνίου στη λήξη του οποίου θα υπογράφαμε ένα νέο Μνημόνιο (3^ο κατά σειρά) και γ) να πληρώσουμε τους πιστωτές εγκαίρως και στο ακέραιο. Εκείνοι με τη σειρά τους εγγυήθηκαν την εκταμίευση των δόσεων του ΔΝΤ (εφόσον τα παραπάνω συμβούν), την επιστροφή των κερδών του προγράμματος SMP και την πλατφόρμα διεξαγωγής συζητήσεων για το Μνημόνιο που θα προέκυπτε μετά τον Ιούνιο. Το εν λόγω Μνημόνιο θα μπορούσε να έχει παρόμοια λογική με το 2^ο, δηλαδή ένα μεσοπρόθεσμο που θα ενσωμάτωνε και τις εναπομένουσες δόσεις.

¨Όμως, η κυβέρνηση δεν έκλεισε ως όφειλε την αξιολόγηση έως μέχρι το τέλος του Απριλίου, αφού το κείμενο που παρουσιάστηκε στα αρμόδια όργανα, υποβλήθηκε ένα μήνα αργότερα. Εδώ δεν κρίνω αν η κυβέρνηση έπραξε σωστά ή όχι, αυτό είναι ζήτημα πολιτικής ανάγνωσης. Στο άρθρο αυτό μιλώ καθαρά τεχνικά. Επίσης η κυβέρνηση έκανε bundle των δόσεων προς το ΔΝΤ για το τέλος Ιουνίου ενώ δεν κίνησε νέα διαδικασία για την έναρξη διαπραγματεύσεων για ένα νέο Μνημόνιο όπως αυτό που προαιρετικά μπορούσαμε να συνάψουμε στα πλαίσια της Απόφασης της 20^ης Φεβρουαρίου, δηλαδή μετά τη λήξη της παράτασης του υφιστάμενου προγράμματος (του EFSF). Και λέω προαιρετικά διότι υπάρχει και η εναλλακτική της ένταξης στην προληπτική γραμμή στήριξης (ECCL) του ESM.

Το ζήτημα που ανακύπτει εδώ είναι ότι η κυβέρνηση προσπαθεί εδώ και καιρό να δρομολογήσει εξελίξεις για πράγματα τα οποία δεν εντάσσονται στο πλαίσιο της Απόφασης της 20^ης Φεβρουαρίου. Κατά συνέπεια έπρεπε, εφόσον επιθυμούσε κάτι τέτοιο, να ζητήσει ένα άλλο πλαίσιο διαπραγματεύσεων. Δηλαδή εφόσον ήθελε να συνάψει για παράδειγμα ένα Μνημόνιο που θα συνέχιζε το υφιστάμενο πρόγραμμα (εννοώ εφόσον ήθελε ένα 3^ο Μνημόνιο με τη λογική του 2^ου, δηλαδή στη λογική ενός μεσοπρόθεσμου προγράμματος). Εν απουσία αυτού του πλαισίου, τη θέσπιση του οποίου μόνο η ελληνική κυβέρνηση μπορούσε (νομιμοποιούνταν- διότι το ownership πάντα ανήκει στο Δανειολήπτη άσχετα αν σε περίπτωση μη αποδοχής των μέτρων τροποποιεί το πακέτο επαναφέροντάς το στα αρμόδια όργανα) να ζητήσει (κάτι που δεν έκανε) τα περιθώρια ελιγμών είναι δεδομένα. 

Στο χρονικό σημείο που βρισκόμαστε η μόνη νόμιμη ενέργεια είναι η υπογραφή ενός Μνημονίου το οποίο ουσιαστικά θα είναι για το κλείσιμο της τελευταίας αξιολόγησης. Και λέω ουσιαστικά διότι η τυπική του νομική μορφή δεν θα έχει να κάνει με το κλείσιμο αυτό καθαυτό αλλά ουσιαστικά θα επιφέρει το ίδιο αποτέλεσμα. Ως προς τη βοήθεια, αυτή εφόσον χορηγηθεί, στο τέλος θα συμψηφιστεί με τις οφειλόμενες δόσεις του τρέχοντος προγράμματος. Κατά συνέπεια αυτό που θεωρείται πιο πιθανό με βάση τις πληροφορίες της στιγμής που γράφεται το άρθρο, είναι η σύναψη ενός Μνημονίου που τυπικά θα είναι αυτόνομο, ουσιαστικά στόχο θα έχει το κλείσιμο του τρέχοντος προγράμματος. Στο τέλος της περιόδου του νέου Μνημονίου και εφόσον εκπληρωθούν οι υποχρεώσεις, τότε η Ελλάδα θα έχει τη δυνατότητα για τη σύναψη ενός ακόμη Μνημονίου (4^ου κατά σειρά) εφόσον το ζητήσει, και το οποίο αφενός θα αποσκοπεί στην κάλυψη του κενού μέχρι την αυτόνομη πια έξοδό μας στις αγορές ομολόγων, αφετέρου θα συνοδεύεται με ελάφρυνση χρέους (το Μνημόνιο αυτό εφόσον το επιτρέψουν οι οικονομικές συγκυρίες θα μπορούσε να έχει τη μορφή του ECCL).

Η ελάφρυνση αυτή ενώ προβλέπεται από την Απόφαση της 27^ης Νοεμβρίου του 2012 δεν γίνεται τώρα αποδεκτή για δύο λόγους. Ο ένας είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης για την πρόοδο των μεταρρυθμίσεων. Ο δεύτερος, και πιο ουσιαστικός, είναι πως δεν μπορεί να συμφωνηθεί κάτι τέτοιο στα πλαίσια της Απόφασης της 20^ης Φεβρουαρίου (αφού δεν προβλέπεται). Θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο εφόσον πρώτον η ελληνική κυβέρνηση τηρούσε τα χρονοδιαγράμματα και συγχρόνως έκανε αίτηση για νέο Μνημόνιο στη λήξη του τρέχοντος προγράμματος. Επειδή κάτι τέτοιο δεν έγινε, σε συνδυασμό με το bundle των δόσεων προς το ΔΝΤ (κλονισμός πίστης ως προς τη δέσμευση για έγκαιρη και στο ακέραιο εξόφληση) επόμενο είναι να μην πάρουμε και την ελάφρυνση του χρέους. Είναι θέμα εμπιστοσύνης δηλαδή, κάτι που μας κοστίζει ακριβά πια

Σενάριο 2^ο: Συμφωνία πακέτο που ίσως περιλαμβάνει και ελάφρυνση του χρέους

Η κυβέρνηση μετά την Απόφαση της 20^ης Φεβρουαρίου (και εφόσον είχε εγκαταλείψει σύντομα τις θέσεις της περί καταγγελίας και κατάργησης του Μνημονίου) προσπάθησε ανεπιτυχώς να βρει άμεσες εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης ενώ ίσως (και λέω ίσως διότι εδώ δεν θέλω να κάνω πολιτική ανάγνωση αλλά τεχνική) επιθυμούσε το ροκάνισμα του χρόνου το οποίο εκτιμούσε πως θα απέβαινε προς όφελός μας (δεν θέλω να πιστέψω πως δεν ήταν προετοιμασμένη ή πως αδυνατούσε να καταρτίσει ένα σχέδιο μέχρι τέλος Απριλίου). Δηλαδή ίσως ακολούθησε μια στρατηγική, στα πλαίσια ενός παιγνίου, με την οποία προσδοκούσε πως λόγω του ότι οι δανειστές μας θα έβρισκαν ασύμφορη μια ρήξη, θα δεχόντουσαν αν όχι ένα κούρεμα (στα πλαίσια ενός OSI) τουλάχιστον μια ελάφρυνση, έτσι όπως άλλωστε είχαν δεσμευτεί με την Απόφαση του Νοεμβρίου του 2012.

Αυτό δυστυχώς δεν βγήκε. Φαίνεται πως ήταν το best case scenario. Και λέω δυστυχώς διότι το τίμημα που καλούμαστε να πληρώσουμε τώρα είναι πολύ μεγαλύτερο. Είναι πολύ βαρύτερο μιας και σε μόλις 18 μήνες καλούμαστε να καλύψουμε ένα πόσο περίπου 8 δις με τους φόρους να ξεπερνούν τα 6 δις ενώ σε διάστημα περίπου τριών ετών (2010-2012) πληρώσαμε σε φόρους τα μισά. Αυτός είναι και ο λόγος, τον οποίο συνοπτικά θα παρουσιάσω στον επίλογο, για τον οποίο το Μνημόνιο αυτό δεν είναι κατά την άποψή μου καλό. Παρόλα αυτά, εφόσον προκύψει μια συμφωνία πακέτο- τύπου μεσοπρόθεσμου με παράλληλη (ή μη) διαβεβαίωση ελάφρυνσης του χρέους (δρομολόγηση για ένα OSI ή ένα restructuring σαν αυτό που πρότεινε η εταιρεία Lazard) το σενάριο αυτό τότε θα είναι το best case scenario για τη στιγμή. Αν όμως δεν συμβεί αυτό, τότε το Σενάριο 1 μπορεί να είναι και το worst case scenario. Και λέω μπορεί διότι…

Σενάριο 3^ο: Εμπλοκή των διαπραγματεύσεων

Σε περίπτωση εμπλοκής των διαπραγματεύσεων τα πράγματα είναι από λίγο έως καθόλου προβλέψιμα. Ένα σενάριο αρκετά πιθανό αλλά δίχως να είναι πλήρως ελεγχόμενο είναι να κλείσουν από τη Δευτέρα οι τράπεζες και να οδηγηθεί η κυβέρνηση σε ένα κούρεμα των μεγάλων καταθέσεων (όπως έγινε στην Κύπρο). Η κίνηση αυτή, πέραν του πολιτικού κόστους, θα φέρει αποτελέσματα μιας και υπάρχει η δυνατότητα με ένα κούρεμα να καλυφθούν τα έξοδα για φέτος και να αποπληρωθούν οι δανειστές στο ακέραιο. Έτσι διασφαλίζεται η παραμονή στο ευρώ. Σε διαφορετική περίπτωση, δηλαδή κούρεμα καταθετών, κούρεμα δανειστών, δεν διασφαλίζεται η παραμονή στο ευρώ. Κι εδώ είναι που οι εξελίξεις δεν είναι εύκολα προβλέψιμες.

Το άλλο σενάριο είναι σε περίπτωση αποδοχής της συμφωνίας στις Βρυξέλλες, να μην κατορθώσει ο Πρωθυπουργός να το περάσει από τη Βουλή. Αν το στηρίξουν άλλες δυνάμεις, προκειμένου να λάβει την απαιτούμενη πλειοψηφία, τότε η δεδηλωμένη χάνεται και προχωρούμε σε αλλαγή κυβέρνησης (όχι μέσω εκλογών, άλλωστε το Σύνταγμα στο Άρθρο 41, παρ. 4 απαγορεύει τη διάλυση της Βουλής πριν την πάροδο ενός έτους από τη διάλυση της τελευταίας- έχω τοποθετηθεί επ’ αυτού σε άρθρο μου στον τοπικό τύπο στις 8 Ιουνίου).

Επειδή το ανωτέρω σενάριο δεν είναι σίγουρο τι μπορεί να πυροδοτήσει και προφανώς είναι και πολιτικά δύσκολο να περάσει και το Μνημόνιο (η συμφωνία που θα έρθει) ως έχει, υπάρχει μια πιθανότητα να γίνει επιμήκυνση της προσαρμογής. Απλά επιμήκυνση και ίσως κάποιες τροποποιήσεις. Κι αυτό υπό την προϋπόθεση της προηγούμενης εμπιστοσύνης που θα δείξουν οι θεσμοί στην νέα κυβέρνηση που θα σχηματιστεί αλλά και ενόψει των χρονικών περιθωρίων.

Κλείνοντας θέλω να πω πως εκ των πραγμάτων το νέο Μνημόνιο που ίσως έρθει, στη βάση των όσων περιγράφω στο Σενάριο 1, δεν θα είναι αποτελεσματικό. Για να είναι θα πρέπει η κοινωνία να το στηρίξει αφενός, πράγμα που θα τη φέρει αντιμέτωπη με αντικειμενικές δυσκολίες, αφετέρου θα πρέπει να γίνει ένας τρομερός αγώνας δρόμου από πλευράς κυβέρνησης έτσι ώστε να μετριαστούν οι επιπτώσεις. Ο αγώνας αυτός θα πρέπει οπωσδήποτε να βασιστεί σε μια εκτεταμένη προώθηση των επενδύσεων και τις ιδιωτικοποιήσεις, μάλιστα με τέτοιο ρυθμό που η χώρα δεν γνώρισε τις τελευταίες δεκαετίες. Σε διαφορετική περίπτωση, αν υπάρξει κυβέρνηση που θα κληθεί να διαχειριστεί ένα 4^ο Μνημόνιο, μετά τη λήξη αυτού, θα το κάνει υπό συνθήκες απόλυτης κατάρρευσης της οικονομίας. Και τότε όντως η έξοδος από το ευρώ θα είναι η καλύτερη επιλογή, από όλες τις απόψεις.

ο Γιάννης Τζιουράς, είναι Διεθνολόγος- Πολιτικός Επιστήμονας, Υπ. Διδάκτωρ Νομικής ΑΠΘ