Η κυβέρνηση παραιτήθηκε ενώ ο πρώην Πρωθυπουργός ζητά εκ νέου λαϊκή εντολή προκειμένου να εφαρμόσει ένα μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής που απέρριπτε μέχρι την ύστατη στιγμή, δηλαδή λίγο πριν από μια άτακτη χρεοκοπία και εξαναγκαστική έξοδο από την Ευρωζώνη. Δυστυχώς είμαστε παγιδευμένοι για πρώτη φορά μετά τη μεταπολίτευση σε ένα τραγικό κομματικό σκηνικό το οποίο χαρακτηρίζεται στην πλειονότητά του από ανεπαρκέστατους και δίχως γνώσεις κοινοβουλευτικούς αντιπροσώπους.
Η κυβέρνηση από την αρχή (δεν μιλώ για τις προεκλογικές της ρητορείες- άλλωστε γι' αυτές δεν είναι κανείς υποχρεωμένος να λογοδοτήσει) όφειλε να γνωρίζει πως η συμμετοχή της χώρας στους διεθνείς και ευρωπαϊκούς θεσμούς διέπεται από κανόνες. Αυτοί οι κανόνες δεν αλλάζουν παρά μόνο μέσα από συγκεκριμένες διαδικασίες και εφόσον παραβιαστούν επιφέρουν συγκεκριμένες έννομες συνέπειες. Παρόλα αυτά η κυβέρνηση προσπάθησε μέσω μιας αντισυμβατικής τακτικής, και ρισκάροντας την ευαίσθητη συγκυρία στην οποία βρισκόταν η χώρα, να διαμορφώσει μια συγκρουσιακή κατάσταση με την μοναδική πηγή χρηματοδότησής μας, τους δημόσιους δανειστές. Το παίγνιο της κότας που διαμορφώθηκε με πρωταγωνιστή τον πρώην Υπουργό Οικονομικών και υποστηρικτή τον Πρωθυπουργό δεν απέδωσε. Αντιθέτως για πρώτη φορά μπήκε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων το ζήτημα της εξόδου από το Ευρώ με πρόταση των δανειστών και μάλιστα για πρώτη φορά τόσο οργανωμένα.
Όσοι ακολούθησαν τη «στρατηγική» της σύγκρουσης απέδειξαν πως ήταν παντελώς απροετοίμαστοι όχι μόνο για μια ρήξη αλλά έστω και για μια «ελεγχόμενη» μετάβαση σε ένα νέο νόμισμα. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Οι περισσότεροι εμπνευστές της συγκρουσιακής τακτικής, με πρώτο τον Πρωθυπουργό, αγνοούσαν μέχρι πρότινος τρία βασικά πράγματα: Το πρώτο αφορούσε τον τρόπο με τον οποίο η Ευρωζώνη αποφάσισε να διαχειριστεί την κρίση της Ελλάδος. Το δεύτερο τους κανόνες με τους οποίους λειτουργεί η πρώτη καθώς και τις έννομες συνέπειες που συνεπάγονται μονομερείς ενέργειες και το τρίτο την οικονομική κατάσταση της χώρας.
Δυστυχώς την τελευταία τη γνώριζαν καλύτερα οι εκπρόσωποι των εταίρων μας και έτσι οι όποιες κινήσεις μας ήταν άκρως προβλέψιμες. Αναφορικά με τον τρόπο λειτουργίας της Ευρωζώνης, η διαπραγματευτική ομάδα είχε πλήρη άγνοια και η οποία φάνηκε πρώτον από τη μορφή και τον τρόπο υποβολής των τεχνικών κειμένων και δεύτερον από το γενικότερο πλαίσιο στο οποίο είναι υποχρεωμένο κάθε μέλος της Ευρωζώνης να λειτουργεί. Για παράδειγμα δεν μπορείς να καταθέτεις κείμενα στο Eurogroup τα οποία πρέπει να περάσουν πρώτα από το Euro working group ή το Brussels group, ούτε μπορείς να στέλνεις επιστολές προθέσεως για δανεισμό στον ESM ενώ δεν έχει λήξει τυπικά το υφιστάμενο πρόγραμμα δίχως μάλιστα αυτές να φέρουν τις υπογραφές των Υπουργών Οικονομικών και του Κεντρικού Τραπεζίτη και κλείνοντάς τες με τρόπο που αρμόζει σε ερωτικό γράμμα: "I am looking forward to hearing from you" (ας έβλεπε ο συντάκτης τις επιστολές των προηγούμενων αφού δεν μπήκε στον κόπο να αναζητήσει το υπόδειγμα του ΔΝΤ που είναι αναρτημένο στο site του Ταμείου). Ακόμη δεν μπορείς να έχεις μια νομική βάση συζήτησης και να ζητάς έξω απ' αυτή να αντιμετωπιστεί το δικό σου ζήτημα. Άλλαξέ τη πρώτα κάνοντας χρήση τις νομικές δυνατότητες που σου παρέχονται και έπειτα διαπραγματεύσου εκ νέου εφόσον θες να προτείνεις κάτι άλλο. Αντί αυτού η κυβέρνηση ροκάνισε όλο το χρόνο που είχε στη διάθεσή της ενώ στρατηγικά αυτό ήταν εις βάρος μας και το γνώριζε. Τώρα ναι, έχει μια νέα νομική βάση, εκείνη της 12ης Ιουλίου, αλλά τούτο μπορούσε να γίνει από τον Φεβρουάριο, τον Απρίλιο ή τέλος τον Ιούνιο, προτού λήξει το προηγούμενο πρόγραμμα και μείνουμε εκτός εχεγγύων για ρευστότητα από την ΕΚΤ. Τέλος σε επίσημη επίσκεψη- συνάντηση με αρχηγό κράτους κατά την οποία επιθυμείς να πείσεις για τον τρόπο με τον οποίο οφείλει η κυβέρνησή του να αντιμετωπίσει την κρίση σου καθώς και να παρουσιάσεις τις βασικές αρχές του προγράμματός σου δεν θίγεις ζητήματα που έχουν κλείσει διεθνώς με νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (εννοώ για το ζήτημα των πολεμικών επανορθώσεων). Αυτό έχει άλλο τόπο και χρόνο για να επιλυθεί (εάν μπορεί να επιλυθεί).
Αυτή τη στιγμή διαμορφώνεται μια νέα αρχιτεκτονική στην Ευρωζώνη στη λογική της μεταβλητής γεωμετρίας, δηλαδή θα δίνεται η δυνατότητα στους ικανότερους να προχωρούν ενώ δεν αποκλείεται να υπάρξει και καθεστώς αναστολής της συμμετοχής ή και εξόδου απ' αυτή (όχι πως πριν δεν υπήρχε, απλά τώρα υπάρχει περίπτωση να γίνει οικειοθελής ή κυρωτική η αποχώρηση, ενώ ως τώρα είναι μόνο εξαναγκαστική βάσει των όσων επέρχονται από την εφαρμογή του Άρθρου 126, παρ. 11 της ΣΛΕΕ). Στις συζητήσεις αυτές δεν είμαστε πρωταγωνιστές ενώ δεν ήμασταν πρωταγωνιστές και στο ζήτημα της διαμόρφωσης της επενδυτικής στρατηγικής στην Ε.Ε.. Μάλιστα φτάσαμε σε σημείο ώστε να αποκλειστούμε από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων έπειτα από δική μας ευθύνη, ενώ εγκαταλείψαμε το τελευταίο με έναν παιδαριώδη αιφνιδιασμό, που τελικά εμάς εξέπληξε περισσότερο.
Όταν λοιπόν τα πράγματα έφτασαν στο σημείο 0, ο πρώην Πρωθυπουργός υπέστη ένα ισχυρότατο σοκ. Λίγες ώρες μετά την ολοκλήρωση της συγκρουσιακής στρατηγικής όταν κατάλαβε πως το μοναδικό αλεξίπτωτο που είχε στη διάθεσή του ήταν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και κατά συνέπεια η Ευρωπαϊκή Ένωση, άλλαξε συθέμελα τη λογική του και παρόλη την εμμονή του στο λαϊκισμό, αποφάσισε, μετά και τη διακοπή της χρηματοδότησης από την ΕΚΤ, πως θα υπέγραφε αυτή τη συμφωνία τύπου Μπρεστ- Λιτόφσκ που του παρεχόταν, άσχετα με την πορεία του δημοψηφίσματος. Ο πρώην Υπουργός Οικονομικών είδε το παίγνιό του να καταρρέει ενώ τέλος οι περισσότεροι από εκείνους που βάσισαν τις πολιτικές τους καριέρες στο λαϊκισμό και τη δημαγωγία εξωθούνται σε ένα νέο κομματικό σχηματισμό. Υπάρχουν όμως και εκείνοι που δεν ξέρουν ακόμη πώς να δικαιολογήσουν την απότομη στροφή και σιωπούν ντροπιασμένοι. Ο Πρωθυπουργός ανέμενε την πτώση του. Δεν μπορούσε άλλωστε να διατηρήσει την ισορροπία του στις δύο αυτές αντίθετες τάσεις: Τη συμμόρφωση στους κανόνες της Ευρωζώνης ή την πορεία προς ένα νέο εθνικό νόμισμα. Αυτό είναι και το διακύβευμα των εκλογών για κείνον.
Είναι όμως αυτό το πραγματικό διακύβευμα; Το μεσοπρόθεσμό πρόγραμμα είναι από μόνο του ικανό να μας βγάλει στις αγορές; Φτάνει μόνο η πιστή του εφαρμογή; Η απάντηση είναι ΟΧΙ. Η συμφωνία που υπογράψαμε είναι αναγκαία συνθήκη αλλά όχι από μόνη της ικανή να μας οδηγήσει σε μια βιώσιμη έξοδο στις αγορές ομολόγων. Η συμφωνία είναι ένα μίγμα μεταρρυθμίσεων που έπρεπε να γίνουν εδώ και χρόνια, μέτρων που μπορούσαν να αποφευχθούν και σημείων αμφίβολης αποτελεσματικότητας. Όταν όμως σπατάλησες συνειδητά τον πολύτιμο χρόνο που είχες προκειμένου να συνδιαμορφώσεις ένα πρόγραμμα, τα αποτελέσματα είναι αναμενόμενα. Παρόλα αυτά όντως αποφεύχθηκε με τη μεταστροφή του Πρωθυπουργού η απόλυτη κατάρρευση.
Για όσους είναι εξοικειωμένοι με τα δημόσια οικονομικά αντιλαμβάνονται πως το υφιστάμενο Μνημόνιο ουσιαστικά χρηματοδοτείται από μας. Τα 50 δις που θα πάρουμε (εφόσον εφαρμόσουμε μέτρα) και θα πάνε σε αναχρηματοδότηση του χρέους, έχουν ως αντίκρισμα 50 δις collateral από περιουσία του ελληνικού δημοσίου. Τα χρήματα που μας δίνονται, τα απέσπασαν οι δανειστές δίχως να βγουν στις αγορές, πράγμα που από τραπεζικής απόψεως είναι γι' αυτούς ένα «αδιάφορο deal». Τούτο σημαίνει πως μόνοι μας διασωζόμαστε στο πλαίσιο μιας στρατηγικής «αυτοχρηματοδότησης». Για να το θέσω στην πολιτική του διάσταση, το πρόγραμμα είναι οπισθοβαρές σε σχέση με τα προηγούμενα δύο με αποτέλεσμα να εξαρτάται η αποτελεσματικότητά του περισσότερο από δικές μας αλλαγές που ευελπιστούμε πως θα έχουν θετικές επιδόσεις στην οικονομία, παρά από εξωτερική βοήθεια που ίσως έδινε ανάσα και περιθώριο στην οικονομία να αναπτυχθεί!
Κατά συνέπεια η νέα κατάσταση που διαμορφώθηκε πρέπει να εξηγηθεί στους πολίτες σ' αυτές τις εκλογές, και όχι να λέγεται μεγαλόσχημα πως η νέα συμφωνία δεν βασίζεται στο αγγλικό δίκαιο και βασίζεται στο Ευρωπαϊκό και το Διεθνές και δεν καταργείται η κρατική ασυλία. Όλες οι συνθήκες που υπογράψαμε ως τώρα σε ποιο δίκαιο βασιζόταν; Στα δύο προηγούμενα φυσικά. Για ποιο αγγλικό δίκαιο μιλάμε αφού στην υφιστάμενη συμφωνία το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αρμόδιο να εκδικάσει διαφορές που προκύπτουν από την εφαρμογή της ενώ η αναγκαστική εκτέλεση τελεί υπό τους νόμους του κράτους στο οποίο γίνεται βάσει του Άρθρου 299 ΣΛΕΕ. Το αγγλικό δίκαιο (και μάλιστα το κομμάτι που αφορά τις κρατικές ασυλίες) ουδέποτε επιδρούσε στην αναγκαστική εκτέλεση σε καμία από τις προηγούμενες συνθήκες! Η αναφορά σ' αυτό είχε να κάνει με την επικουρική εφαρμογή του στην επίλυση της ουσίας της διαφοράς, πράγμα που γίνεται για λόγους πληρότητας. Εάν τεθεί ποτέ ζήτημα ανάλογο, το ΔΕΕ θα αποφασίσει και η αναγκαστική εκτέλεση θα γίνει με βάση το εθνικό μας δίκαιο. Οι άσχετοι που τα υποστήριζαν αυτά εκτέθηκαν ανεπανόρθωτα. Έχω αναφερθεί σε προηγούμενα άρθρα μου εκτενέστατα. Τέλος καμία δανειακή συμφωνία από όσες υπογράψαμε ως τώρα δεν αφορά τα ακατάσχετα δημόσια πράγματα (Νοσοκομεία, αεροπλάνα, αρχαιολογικοί χώροι, σχολεία κτλ. κτλ). Καμία!
Το πραγματικό διακύβευμα λοιπόν είναι η εάν μπορεί μια νέα κυβέρνηση να διαμορφώσει εκείνες τις συνθήκες που θα εξοπλίσουν το Κράτος και την οικονομία με εκείνες τις δυνατότητες ώστε να πορευθούμε επιτυχώς στο νέο οικονομικό περιβάλλον που διαμορφώνεται. Κι αυτό με περιορισμό πόρων και χρόνου καθώς, επαναλαμβάνω, το πρόγραμμα είναι οπισθοβαρές κάτι εντελώς διαφορετικό από τα δύο προηγούμενα!
Η όποια κυβέρνηση λοιπόν προκύψει οφείλει, εφόσον επιθυμεί να βγάλει τη χώρα από την ύφεση και από την οικονομική εξάρτηση, να διαμορφώσει τέτοιους όρους στην αγορά και να προσαρμόσει με τέτοιο τρόπο τη δημόσια διοίκηση ώστε να αναπτυχθεί η οικονομία μέσω της ανταγωνιστικότητάς της και της προσέλκυσης ξένων επενδύσεων και όχι μέσω των «δανεικών» ή της παροδικής τεχνικής τόνωσης της κατανάλωσης. Κατά συνέπεια το διακύβευμα δεν είναι μόνο η ορθή εφαρμογή του Μνημονίου αλλά η εξ' αρχής (προκαταβολικά δηλαδή) διαμόρφωση μιας οικονομικής πολιτικής που από μόνη της θα επιφέρει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και αύξησης των πλεονασμάτων βάσει των οποίων θα επιτευχθεί η βιωσιμότητα του χρέους μας και θα καταστούμε ικανοί για μια αυτόνομη πορεία στις αγορές ομολόγων. Άλλος δρόμος για να αποφευχθεί το Grexit ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ.
Το ζήτημα λοιπόν του Grexit δεν εξαφανίστηκε με τη Δήλωση της 12ης Ιουλίου των Αρχηγών Κρατών της Ευρωζώνης. Απλά μετατέθηκε για λίγους μήνες αργότερα. Τι εννοώ: Όταν έρθει η στιγμή το Νοέμβριο για την πρώτη βασική αξιολόγηση, αυτή θα λαμβάνει υπόψη της αφενός την πρόοδο της προσαρμογής μας, αφετέρου την μέτρηση των νέων οικονομικών δεδομένων βάσει των οποίων έγινε η παραδοχή για το ύψος της χρηματοδότησης. Αν κάτι από τα δύο δεν είναι όπως συμφωνήθηκε ή υπολογίστηκε οι εξελίξεις θα είναι δραματικές. Ακόμη κι αν κάνουμε ότι προβλέπεται, η ζημιά στην οικονομία (από τα capital controls) δεν μετρήθηκε ακόμη. Το γεγονός αυτό και μόνο μπορεί να μας θέσει εκτός προγράμματος ακόμη κι αν έχουμε λάβει όλα τα μέτρα! Άλλωστε δεν αναμένεται κούρεμα του επίσημου τομέα αλλά λογιστική αναδιαμόρφωση του χρέους.
Δυστυχώς λόγω του εκλογικού νόμου δεν υπάρχει η δυνατότητα επιλογής των καταλληλότερων εκ των υποψηφίων από το εκλογικό σώμα, μιας και οι εκλογές θα γίνουν με λίστα. Επίσης το κομματικό σκηνικό αποδείχθηκε κατώτατο των περιστάσεων, όπως και οι περισσότεροι σχεδόν από αυτούς που εξελέγησαν. Εάν δεν συγκροτηθεί μια κυβέρνηση από εξαιρετικά ικανούς ανθρώπους που θα έχει μια ευρύτατη νομιμοποίηση, αφήνοντας έξω όλους όσους συνεχώς σέρνουν τη χώρα στο μικροκομματικό τους terrain, τότε η πορεία που προδιαγράφεται θα είναι τραγική. Εάν δεν στελεχωθεί η δημόσια διοίκηση στη βάση μιας αξιοκρατικής επιλογής του καταλληλότερου και ικανότερου ανθρωπίνου δυναμικού δεν θα λειτουργήσει τίποτα όπως επιβάλλεται πια να λειτουργήσει. Εάν δεν νομοθετηθούν και δεν εφαρμοστούν με πρωτόγνωρη ταχύτητα οι επιβαλλόμενες μεταρρυθμίσεις που θα προσαρμόσουν την οικονομία στις νέες απαιτήσεις δεν πρόκειται να αποδώσει κανένα μέτρο του Μνημονίου. Εάν δεν αναπτυχθεί και δεν εφαρμοστεί τάχιστα μια ολοκληρωμένη επενδυτική στρατηγική βασισμένη στις ιδιωτικές ξένες επενδύσεις δεν πρόκειται να μειωθεί η ανεργία, η μεγαλύτερη απειλή για τη χώρα. Δίχως ξένες επενδύσεις η οικονομία βρίσκεται σε στασιμότητα και κατά συνέπεια ούτε το χρέος μας μπορεί να εξυπηρετηθεί ούτε να υποστηριχθούν οι πολιτικές κοινωνικής πρόνοιας. Θα παγιδευτούμε μόνιμα σε ένα υφεσιακό σπιράλ που θα μας οδηγήσει σε περαιτέρω φτωχοποίηση και μοιραία σε αλλαγή κατηγορίας. Κι αν αλλάξουμε κατηγορία δεν υπάρχει τίποτα πια που να μπορεί να μας επαναφέρει στην οικογένεια των ανεπτυγμένων. Βλέπουμε τα διδάγματα της ιστορίας γύρω μας.
Νομίζουμε πως «διεθνοποιήσαμε» το ελληνικό δημοσιονομικό πρόβλημα σαν το μοναδικό στον κόσμο, αγνοώντας πως όταν είχαμε το προνόμιο των αγορών δεν προσαρμόσαμε την οικονομία μας στα νέα δεδομένα. Έχουν κι άλλοι λαοί το δικαίωμα να αναπτυχθούν. Και μπροστά στα νέα αυτά δεδομένα κανείς δεν θα μας χαρίσει τίποτα. Όσοι παρακολουθούν την πορεία των άμεσων ξένων επενδύσεων διεθνώς γνωρίζουν πως τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια μεταφορά «πλεονασμάτων» στις αναδυόμενες οικονομίες με αντίστοιχη απομείωση επενδύσεων στις ανεπτυγμένες. Από την άλλη οι τελευταίες επενδύουν στο μοναδικό πλεονέκτημα που τους απέμεινε: την έρευνα και την ανάπτυξη της καινοτομίας. Κάτι που εμείς δεν γνωρίζουμε καν πώς να κάνουμε!
Ο κόσμος αλλάζει κι εμείς επιμένουμε να νομίζουμε πρέπει να γυρίζει γύρω μας. Η μη δημοσιονομική μας αντίδραση από τη στιγμή που ξεκίνησε η συμμετοχή μας στην Ευρωζώνη καθώς και ο εκτροχιασμός των δημοσιονομικών τα τελευταία τρία έτη πριν την υπαγωγή μας στο πρώτο Μνημόνιο οδήγησαν σε τετελεσμένα γεγονότα. Η Ευρώπη δεν ήταν έτοιμη για όλα και αυτό το πληρώσαμε ακριβά. Τώρα όμως οι κανόνες του παιχνιδιού άλλαξαν. Εάν δεν υπάρξει κυβέρνηση που να επιτύχει τις επιδόσεις που απαιτούνται είμαστε καταδικασμένοι. Στις εκλογές αυτές οφείλουμε ως κοινωνία να πιέσουμε για την ανάδειξη εκείνων των πολιτικών και πολιτικών δυνάμεων που μπορούν πραγματικά να βγάλουν τη χώρα από το τούνελ. Όχι άλλο στη μετριότητα, στους πολιτικάντηδες, στην παλιά μικροκομματική νοοτροπία ή την πελατειακή λογική και το λαϊκισμό. Όχι άλλο στον αυριανισμό που πολλά ΜΜΕ ψελλίζουν έχοντας ουσιαστική ευθύνη για την κατάντια στην οποία βρισκόμαστε και τη στρεβλή διαπαιδαγώγηση της κοινωνίας. Άλλωστε διαπαιδαγώγηση από τους πολιτικούς ουδέποτε υπήρξε και μάλιστα δεν μπορεί και να υπάρξει αφού κάτι τέτοιο προϋποθέτει πως και οι τελευταίοι πρέπει να γνωρίζουν για να εξηγήσουν. Όχι άλλο στην υποστήριξη άσχετων πολιτευτών που προτάσσουν προσβολές και φωνές στο δημόσιο λόγο αντί για πολιτικά επιχειρήματα ουσιαστικής ορθότητας. Αποδείχθηκε περίτρανα πια πως οι «τσαμπουκάδες» του λόγου δεν περνάνε στη διεθνή πρακτική. Άλλες αρετές είναι εκείνες που απαιτούνται για να πείσεις και να πετύχεις. Η πολιτική ζωή έχει γίνει εξαιρετικά πολύπλοκη και απαιτεί εξαιρετικές ικανότητες και βάθος πολιτικής σκέψης και όχι ανθρώπους που εξευτελίζουν τους θεσμούς και τη δημοκρατία και με ευχέρεια θράσους και λαϊκισμού κοροϊδεύουν όσους πολίτες αγνοούν την πολυπλοκότητα της κατάστασης. Κι απ' αυτούς τους πολιτικάντηδες υπάρχουν δυστυχώς πολλοί σε όλα τα κόμματα του δημοκρατικού τόξου. Μαζί μ' αυτούς θα παρασυρθούμε όλοι μας στην καταστροφή εφόσον επανεκλεγούν.
Πρέπει να δώσουμε ένα οριστικό τέλος λοιπόν σε όσους και όσες θέτουν σε κίνδυνο τα κεκτημένα δικαιώματα που με μόχθο οι προηγούμενες γενιές διασφάλισαν για μας προκειμένου να ζούμε σήμερα, ακόμη, σε μια ανεπτυγμένη χώρα. Αυτό είναι το χρέος μας στις επόμενες γενιές και όχι η παράδοση σ' αυτές ενός failed state, θύμα μιας εξαπατημένης κοινωνίας που εσκεμμένα έμεινε αδιαπαιδαγώγητη και που τα πιο αδύναμα στρώματά της φορτώθηκαν το βάρος της εξόδου από την κρίση. Μια κρίση για την έξοδο από την οποία απαιτείται πια ειδική γνώση και ικανότητα, πλεόνασμα πολιτικών αρετών και αλλαγή νοοτροπίας από όλους μας.
-*ο Γιάννης Τζιουράς, είναι Διεθνολόγος- πολιτικός επιστήμονας,
υπ. Δρ. Νομικής ΑΠΘ
