ήταν η άμεση δημιουργία θέσεων εργασίας καθώς και η δημιουργία ενός υποδειγματικού επενδυτικού περιβάλλοντος, με στόχο τις επενδύσεις στις υποδομές, την υγεία, την εκπαίδευση και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, του απονέμεται το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, για την συνεισφορά του στον πυρηνικό αφοπλισμό και την κλιματική αλλαγή. Σήμερα, περίπου 7 χρόνια αργότερα, η Αμερικανική οικονομία αναπτύσσεται με ρυθμό 1,5%, η ανεργία της βρίσκεται στο 4,8% ενώ έχει επιτευχθεί Συμφωνία για τα Πυρηνικά με το Ιράν και έχει τεθεί σε ισχύ η Σύμβαση των Παρισίων για το Κλίμα.
Στην Ευρώπη, ο μέσος όρος οικονομικής ανάπτυξης είναι ο ίδιος, με τη διαφορά πως ο μέσος όρος ανεργίας βρίσκεται στα διπλάσια επίπεδα από τα αμερικανικά ενώ η ικανότητα της Ε.Ε. να διαχειριστεί σχετικά απλές περιφερειακές κρίσεις, όπως π.χ. το προσφυγικό, είναι μηδαμινή. Πως γίνονται όλα αυτά στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού; Λόγω στρατιωτικής ισχύος; Λόγω οικονομικής ανεξαρτησίας ή λόγω ευφυών πολιτικών (είτε προσώπων-φορέων, είτε νομοθετικών πράξεων); Όλα συντελούν. Κυρίως όμως ο παράγοντας της ευφυΐας στην ηγεσία μιας κυβέρνησης έχει αποδειχθεί πως είναι καθοριστικός. Σήμερα, ουσιαστικά λήγει η θητεία του Αμερικανού Προέδρου B. Obama, ενός προέδρου που θα μείνει στην ιστορία, γιατί ακριβώς έγραψε ιστορία. Έγραψε ιστορία στην οικονομία, στη διπλωματία, στη στρατηγική. Το τι άφησε πίσω του θα το κρίνουν οι ερευνητές του μέλλοντος. Ωστόσο σίγουρο είναι πως οι Αμερικανοί θα κάνουν πολλά χρόνια για να ξαναεκλέξουν τέτοιο πρόεδρο. Γιατί;
Διότι «είδε» από την αρχή την οικονομική κρίση σαν ευκαιρία ανάπτυξης. Διότι ασκώντας μια αποτελεσματική διπλωματία, έστω βασισμένη στην «σκληρή ισχύ», κατόρθωσε αφενός να απεμπλακεί από τη Μέση Ανατολή (κυρίως από το Ιράκ) με αποτέλεσμα να επιφέρει μια σειρά ευεργετημάτων για τη χώρα του. Διότι ακόμη, κατόρθωσε τη σύναψη συμφωνιών ζωτικής σημασίας σε οικουμενικό επίπεδο, για ζητήματα που μέχρι πρότινος δεν έπειθαν κανέναν. Κι εξηγώ
Προσπαθώντας να αναγνώσει κανείς την παγκόσμια στρατηγική της διακυβέρνησης Obama, μπορεί να τη διαχωρίσει σε τρία στάδια. Το πρώτο έχει να κάνει με την απομείωση των αιτιών που γεννούσαν με τη σειρά τους απειλές για την αμερικανική εθνική ασφάλεια και οικονομία. Το δεύτερο με την εσωτερική αλλαγή του οικονομικού παραδείγματος, το οποίο χρησιμοποίησε ως τεκμήριο στο εξωτερικό προκειμένου να πείσει, ενώ το τρίτο με την αλλαγή της εικόνας των ΗΠΑ από ηγεμόνα σε ηγέτη.
Η πολιτική επιλογή για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης δια των επενδύσεων στην καθαρή ενέργεια, έδωσε τη δυνατότητα στην Αμερικανική οικονομία να αλλάξει παραγωγικό παράδειγμα και να πείσει. Από το 2009 με επίπονη και στοχευμένη προσπάθεια δημιουργήθηκαν νέες θέσεις εργασίας στον τομέα της καθαρής ενέργειας στις ΗΠΑ, κάτι που με τη σειρά του δημιούργησε θέσεις εργασίας και σε άλλους κλάδους της οικονομίας. Η επιλογή αυτή είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί και το ενεργειακό κόστος των ΗΠΑ. Η μείωση του ενεργειακού κόστους οδήγησε σε μια ανταγωνιστική οικονομία, ενώ η επένδυση στην ενεργειακή αυτάρκεια οδήγησε σε μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της χώρας.
Η Αμερικανική οικονομία μέχρι τη διακυβέρνηση Obama βασιζόταν (εκτός των δικών της) και στους ενεργειακούς πόρους του Περσικού Κόλπου. Άλλωστε, με μια απλοποιημένη σκέψη, αυτός ήταν και ο διαχρονικός λόγος εμπλοκής των ΗΠΑ στο περιφερειακό σύστημα ασφαλείας της περιοχής του Κόλπου. Αυτό όμως κόστιζε. Κόστιζε τριπλά. Πρώτον, κόστιζε η συντήρηση των στρατιωτικών δυνάμεων στην περιοχή (ειδικά μετά την αύξηση των επιτοκίων των ομολόγων τα ελλείμματα, τα οποία προέκυπταν κι απ’ αυτό το γεγονός των υψηλών στρατιωτικών δαπανών, γινόταν ολοένα και πιο δύσκολο να εξυπηρετηθούν). Δεύτερον κόστιζε σε οικονομικούς όρους στην παραγωγή (ακριβή ενέργεια), το δημόσιο (υψηλές δαπάνες για ενέργεια), τις επιχειρήσεις (η ακριβή ενέργεια είναι στοιχείο μη ανταγωνιστικό) και τα νοικοκυριά (μειωμένη αγοραστική ικανότητα). Τρίτον κόστιζε και στην ανάπτυξη διπλωματικών σχέσεων (με τα στρατεύματα των ΗΠΑ στη Μ. Ανατολή δεν μπορείς να πείσεις το Ιράν να σταματήσει το στρατιωτικό πυρηνικό πρόγραμμα).
Για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα αυτό, η κυβέρνηση Obama ανέπτυξε μια πανέξυπνη στρατηγική κάνοντας αρχικά χρήση των αποθεμάτων σχιστελαίου που διέθεταν οι ΗΠΑ, ενώ παράλληλα ευνόησε νομοθετικά τις επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Όταν το ενεργειακό ισοζύγιο έγειρε προς το μέρος τους, ξεκίνησε η διαδικασία σταδιακής αποχώρησης από το Ιράκ. Στο πλαίσιο αυτό οι Αμερικανοί έπεισαν το Ιράν πως δεν υφίσταται πια ο λόγος της παραμονής τους στα σύνορα του, καταδεικνύοντας πως οι διπλωματικές στρατηγικές μπορούν να αλλάξουν το status quo αναίμακτα.
Τι επετεύχθη με τη στρατηγική αυτή; Δημιουργία θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ με αποτέλεσμα να ανακοπεί η καθοδική πορεία της οικονομίας και οι Αμερικανοί να περάσουν σε σταθερούς ρυθμούς (βιώσιμης) ανάπτυξης. Οι επενδύσεις στην καθαρή ενέργεια είχαν ως αποτέλεσμα την απόκτηση τεχνογνωσίας, την οποία οι ΗΠΑ εξάγουν σήμερα στην Κίνα, η οποία Κίνα αντιλήφθηκε πως μπορεί να κάνει χρήση αυτών των τεχνολογιών και να εγκαταλείψει τις ακριβές και ρυπογόνες μορφές ανάπτυξης. Αυτό ίσως να είναι και μια ανταποδοτική πολιτική των ΗΠΑ προς την Κίνα, καθώς την εποχή της έναρξης της κρίσης οι Κινέζοι αγόραζαν σαν τρελοί τα Αμερικανικά ομόλογα τα οποία δεν άφησαν να καταρρεύσουν, με αποτέλεσμα να στηρίξουν την ηγεμονική θέση των ΗΠΑ. Σημειώνω πως οι Κινέζοι είναι πρωταθλητές παγκοσμίως στη χρήση καθαρών μορφών ενέργειας.
Η τιμή του πετρελαίου καταρρέει καθώς πλέον έχει μειωθεί δραματικά η ζήτησή του, με αποτέλεσμα να τονώνεται εκ νέου η Αμερικανική οικονομία, ενώ οι βασισμένες στην εξαγωγή πετρελαίου οικονομίες (βλέπε Ρωσία, Βενεζουέλα) χάνουν απίστευτα έσοδα από την πτώση των τιμών. Το ίδιο και οι χώρες του Κόλπου, με τη διαφορά όμως που οι τελευταίες επενδύουν (Άμεσες Ξένες Επενδύσεις) σε καθαρές μορφές ενέργειας στις ΗΠΑ και την Κίνα αντισταθμίζοντας τις απώλειες αυτές. Βλέποντας το Ιράν πως δεν έχει λόγο να επιμείνει σε ένα πυρηνικό πρόγραμμα με στρατιωτικούς όρους, το οποίο είναι ακριβό και για το οποίο δεν υπάρχουν πια οι πόροι από τα έσοδα του πετρελαίου για να το στηρίξουν, αποδέχονται τη Συμφωνία για τα Πυρηνικά. Τέλος, γνωρίζουν οι μεγάλοι παγκόσμιοι οικονομικοί παίκτες πως προκειμένου να διατηρήσουν την ανταγωνιστικότητά τους (και κατ’ επέκταση την ισχύ τους), πρέπει να εκμεταλλευτούν το συγκριτικό τους πλεονέκτημα που δεν είναι άλλο από την τεχνογνωσία που απέκτησαν από τις επενδύσεις στην καθαρή ενέργεια. Η περυσινή Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα (η οποία τέθηκε σε ισχύ πριν μερικές μέρες), δεν είναι απόρροια των περιβαλλοντικών οργανώσεων, παρότι οι κλιματικοί κίνδυνοι είναι μπροστά μας πια, αλλά περισσότερο της οικονομικής στρατηγικής των ισχυρότερων οικονομιών του κόσμου.
Χωρίς να θέλω να προβώ σε καμία σύγκριση, απλά αναφέρω πως οι Ελληνικές κυβερνήσεις όλο αυτό το διάστημα δεν διδάχθηκαν τίποτα από την στρατηγική των ΗΠΑ. Αντιθέτως κάποιοι επέμεναν για εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων του Αιγαίου, τη στιγμή που το κόστος εξόρυξης από τον ελληνικό βυθό είναι τριπλάσιο της τρέχουσας τιμής πώλησης. Επίσης κάποιοι άλλοι δεν έβλεπαν την αποχώρηση των ΗΠΑ από την Μ. Ανατολή και αγνοούσαν ότι ο Obama δεν θα βάψει τα χέρια του με Συριακό αίμα. Κάποιοι άλλοι τέλος, αντί να κάνουν συμμάχους με όρους ανταλλαγής τεχνογνωσίας στον τομέα της καθαρής ενέργειας, και να αξιοποιήσουν σε κάθε επίπεδο το πλεονέκτημα αυτό, αναζητούσαν συμμαχίες στις χώρες που καταρρέουν πια οικονομικά και πολιτικά. Η Ελλάδα 6 χρόνια μετά την κρίση βρίσκεται στην τρίτη χειρότερη θέση διεθνώς αναφορικά με την ανάπτυξη. Πιο κάτω από εμάς είναι μόνο η Σιέρα Λεόνε και το Νότιο Σουδάν. Όλες οι υπόλοιπες χώρες του πλανήτη έχουν υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης.
Προτού κλείσω , αξίζει να αναφερθεί πως κατά τη διάρκεια της θητείας του ο Obama αγωνίστηκε ενάντια στο Κογκρέσο και θέσπισε για πρώτη φορά δημόσιο σύστημα υγείας για όλους (Obamacare). Επαναθέσπισε (καθώς ίσχυε κάπως διαφορετικά στο μακρινό παρελθόν) το μηχανισμό προστασίας και εποπτείας των χρηματοπιστωτικών δραστηριοτήτων των επενδυτικών τραπεζών προκειμένου να αποφευχθεί μια παρόμοια χρηματοπιστωτική κρίση στο μέλλον (θυμίζω πως η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση ξεκίνησε από την ξέφρενη τιτλοποίηση ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων χαμηλής εξασφάλισης). Αποκατέστησε τις σχέσεις με την Κούβα ενώ τέλος θέσπισε μέχρι και καθεστώς εκμετάλλευσης ορυκτών πόρων από αστεροειδείς βάζοντας παράλληλα στόχο μέχρι το 2030 οι Αμερικανοί να είναι εκείνοι που θα περπατήσουν πρώτοι στον Άρη!
Έτσι χαράσσονται και εφαρμόζονται οι στρατηγικές. Αυτό έδειξε με το παράδειγμά του ο πρώτος Αφροαμερικανός Πρόεδρος. Πολλοί Αμερικανοί αναλυτές (πολλοί μάλιστα εκ των οποίων πρόσκεινται στο Ρεπουμπλικανικό κόμμα) λένε πως ο B. Obama ήταν ίσως ο καλύτερος πρόεδρος που είχαν ποτέ. Θα είναι άραγε το ίδιο καλή και η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος;
ο Γιάννης Τζιουράς είναι Διεθνολόγος- Πολιτικός Επιστήμονας
υπ. Δρ. Νομικής ΑΠΘ
