Δήμους σε οικονομικό αδιέξοδο. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι κατά τη διετία 2016 – 2017, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Οικονομικών, 14 δήμοι εμφάνισαν χρέη από 10 έως 50 εκατομμύρια ευρώ (μεταξύ των οποίων οι Δήμοι Ρόδου, Αχαρνών, Κέρκυρας, Καλαμαριάς, Αμαρουσίου, Ηρακλείου).
Κατά το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς, οι υπερχρεωμένοι Δήμοι ελέγχονταν και υποβοηθούνταν από το Οικονομικό Παρατηρητήριο, το οποίο, αποτελούμενο από εξειδικευμένα στελέχη, παρακολουθούσε τα πλήρη και ρεαλιστικά οικονομικά τους στοιχεία με στόχο την αποτροπή δημιουργίας ελλείμματος. Εάν ο Δήμος δεν μπορούσε να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό του, οδηγούνταν σε καθεστώς εποπτείας. Ένα είδος δηλαδή μνημονίου, παρακολούθησης των οικονομικών του στοιχείων με σκοπό την αύξηση των εσόδων με ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα. Αυτό συνεπαγόταν πραγματοποίηση από το Δήμο μόνο των υποχρεωτικών του δαπανών, διεκδίκηση των οικονομικών του απαιτήσεων κυρίως από τους δημότες με άμεσα αναγκαστικά μέτρα, αναστολή προσλήψεων, μετατάξεις, κατακόρυφη αύξηση των ιδίων εσόδων από φόρους, τέλη, δικαιώματα και διάθεση μέρους ή συνόλου των επενδυτικών δαπανών για την αποπληρωμή των υποχρεώσεών του.
Υπό το καθεστώς της εποπτείας ουσιαστικά εκχωρούνταν η διοίκηση του Δήμου στο Υπουργείο Εσωτερικών, αφού κάθε απόφαση δημάρχου, αντιδημάρχων, επιτροπής και του ίδιου του Δημοτικού Συμβουλίου έπρεπε πρώτα να περνά από την έγκριση του Παρατηρητηρίου, καταργώντας στην ουσία το αυτοδιοίκητο των δήμων που μπαίνουν υπό επιτήρηση. Αυτό συνεπαγόταν βαρύ διοικητικό και πολιτικό κόστος για το Δήμο που είχε υπαχθεί σε καθεστώς οικονομικής εποπτείας.
Με το νέο Νόμο (Κλεισθένης) καταργείται το καθεστώς της εποπτείας υπό την έννοια του προηγούμενου νόμου, ενώ ο ρόλος του Οικονομικού Παρατηρητηρίου αναμορφώνεται. Το Παρατηρητήριο, εφόσον διαπιστώσει αδυναμία του Δήμου να ανταποκριθεί στην κατάρτιση ισοσκελισμένου προϋπολογισμού, δηλαδή στις υποχρεώσεις του, ζητά καταρχήν ως πρώτο βήμα να προσφύγει ο Δήμος σε δανεισμό στις Τράπεζες με απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου. Εφόσον υπάρξει αρνητική απάντηση ζητά από τον Δήμο αξιολόγηση δαπανών και εσόδων και κυρίως το ποσό που απαιτείται προκειμένου να ισοσκελίσει ο προϋπολογισμός του Δήμου. Εν συνεχεία ο Δήμος – υπό προϋποθέσεις - λαμβάνει ποσό χρηματοδότησης από τον Λογαριασμό Οικονομικής Ενίσχυσης ΟΤΑ, που έχει δημιουργηθεί για αυτόν ακριβώς το λόγο υπό τη μορφή δανεισμού με κατάρτιση προγραμματικής συμφωνίας και συνεχή έλεγχο για την τήρησή του, αφού όπως κάθε δανειστής αναμένει την εξόφλησή του. Ο Υπουργός Εσωτερικών αποκτά ουσιαστικότερες αρμοδιότητες στη διαδικασία παρακολούθησης του ελλειμματικού Δήμου έχοντας τη δυνατότητα και τον τελευταίο λόγο, για να αναπέμψει υποθέσεις που έχει επεξεργαστεί το Παρατηρητήριο.
Η κριτική της νέας διαδικασίας οικονομικής εξυγίανσης των Δήμων δεν είναι ευχερής, καθώς τώρα έχει ξεκινήσει η εφαρμογή του και δεν είναι εμφανή τα αποτελέσματα και οι συνέπειές του. Σύμφωνα με το Νόμο απαιτεί αναλυτική τεκμηρίωση και αξιολόγηση των οικονομικών στοιχείων του Δήμου και μια σειρά εγκριτικών αποφάσεων της Οικονομικής Επιτροπής και του Δημοτικού Συμβουλίου με παράλληλη συνεχή παρακολούθηση για τη συμμόρφωση του Δήμου στα νέα δεδομένα. Άρα αναμφισβήτητα απαιτεί μακρύ χρόνο για την εφαρμογή του.
Να σημειωθεί ότι κατά τα προηγούμενα έτη η είσπραξη εσόδων από οποιεσδήποτε πηγές (δημοτικά τέλη, μισθώσεις, κληροδοτήματα, δωρεές) κρίθηκε αναποτελεσματική δημιουργώντας «μεγαλοοφειλέτες» των Δήμων. Λαμβάνοντας υπόψιν και τη χρονοβόρα και δυσχερή εφαρμογή του Νόμου για την εξυγίανση των Δήμων προκύπτει η ανάγκη οι Δήμοι – τα υπηρεσιακά και πολιτικά στελέχη – να αποκτήσουν επιχειρηματική λογική και αναπτυξιακή στρατηγική ώστε πέραν της διεκδίκησης επιπλέον χρηματοδοτικών εργαλείων, να εξορθολογήσουν τις δαπάνες τους και να δημιουργήσουν έναν αποτελεσματικό τρόπο είσπραξης εσόδων και αξιοποίησης των περιουσιακών τους στοιχείων με στόχο την οικονομική τους αυτάρκεια.
*η Μένη Κοσματοπούλου είναι Δικηγόρος - Νομικός Συμβουλος ΟΤΑ και υποψήφια δημοτική σύμβουλος με τον συνδυασμό του Ευαγγελου Σημανδράκου για τον δήμο Κοζάνης