Η συλλογική μνήμη, μία από τις κυριότερες μορφές μνήμης, αντιστοιχεί στη μετάδοση του παρελθόντος από γενιά σε γενιά διατηρώντας τα στοιχεία του και ταυτόχρονα προσαρμόζοντας τα στο μέλλον. Η σχέση της μνήμης, ατομικής και συλλογικής, με την πόλη βρίσκεται στο κέντρο μιας συζήτησης για την εμπειρία και τις προοπτικές των σύγχρονων πόλεων και αποτελεί θέμα μεγάλης σημασίας για τον πολεοδομικό σχεδιασμό.
Και πώς αυτά μπλέκονται με την Κοζάνη του σήμερα;
Μια «άσχημη» για πολλούς πόλη, στην οποία η μνήμη μοιάζει να εξοστρακίστηκε βίαια είτε λόγω του σεισμού του 1995 είτε λόγω της απουσίας οργανωμένου σχεδίου διατήρησής της. Παρατηρώντας την ζωή στην πόλη σήμερα προκύπτει ότι τα χαρακτηριστικά τοπόσημα είναι πολύ λίγα και κυρίως με εμβληματική χροιά, Άγιος Νικόλαος, Καμπαναριό, Δημαρχείο και λίγα ακόμη.
Μπορούν ακόμη και σήμερα μέσα από τη λήθη του χρόνου να αναδειχθούν και να ξαναζωντανέψουν επικοινωνιακές γραμμές με τις ρίζες μας ως Κoζανιτών μέσα από τη λειτουργία της πόλης, μια ζώσα εμπειρία που δεν θα έχει χαρακτήρα μνημόσυνου και παρελθοντολαγνείας, αλλά θα λειτουργεί συνεκτικά και προωθητικά;
Υπάρχουν οι δυνατότητες έτσι ώστε πέρα από τα ήθη και τα έθιμα να διατηρήσουμε ή να ξαναζωντανέψουμε χώρους που σημάδεψαν την μνήμη μας;
Είναι γεγονός ότι υπάρχει έντονη η τάση πλέον να αναθερμάνουμε την επαφή με τις ρίζες μας, είτε με τη λειτουργία, με μεγάλη επιτυχία, ιστοσελίδων αφιερωμένων στην Κοζάνη του χθες, όπως η εξαιρετική «ΚΟΖΑΝΗ Μνήμες Αναμνήσεις και Εικόνες» είτε με το ανέβασμα θεατρικών παραστάσεων, πέρα από την αποκριάτικη περίοδο όπου γίνεται σταθερά αξιόλογη δουλειά εδώ και χρόνια από ντόπιους ερασιτεχνικούς θιάσους, στο κοζανίτικο ιδίωμα, όπως πρόσφατα η υπέροχη παράσταση «Νταϊάντα» και παραγωγές του ΔΗΠΕΘΕ.
Πέρα όμως από αυτές τις αξιέπαινες προσπάθειες, ρόλο στην διατήρηση της συλλογικής μνήμης οφείλουν να παίξουν οι «χώροι», όπου γύρω τους αναπτύσσονταν σημαντικά γεγονότα της πόλης.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Ξενοδοχείο «Ερμιόνιο» ένα υπέροχο δείγμα αρχιτεκτονικής του μεσοπολέμου χτισμένο στις αρχές της δεκαετίας του 30, ένα κτίριο που παρά την μεγάλη δόξα που γνώρισε, για πολλά χρόνια έστεκε απαξιωμένο και παραμελημένο μέχρι που, με ιδιωτική πρωτοβουλία, αποκαταστάθηκε πλήρως πριν από μερικά χρόνια και αποτελεί πλέον στολίδι στο κεντρικότερο σημείο της πόλης με σημαντική συμμετοχή στην κοινωνική ζωή των Κοζανιτών.
Αντίστοιχη περίπτωση αποτελεί η ανακατασκευή της κεντρικής πλατείας Νίκης, η οποία κατάφερε να αποτελέσει ξανά χώρο συνάθροισης του κόσμου της πόλης με εντυπωσιακά αποτελέσματα, ιδιαίτερα κατά την διάρκεια μεγάλων εκδηλώσεων. Στο ίδιο μήκος κύματος, χωρίς όμως να περιλαμβάνει την έννοια του χώρου, κινείται και η Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη για την οποία δεν υπήρχε μέχρι πρόσφατα άξιο σπίτι να την στεγάσει, αλλά στην συνείδηση των Κοζανιτών κατείχε πάντα ένα σημαντικό κομμάτι για την ιστορική, επιστημονική, αλλά και συναισθηματική της αξία. Με το νέο της κτίριο σίγουρα αναδεικνύεται και αποτελεί ένα νέο τοπόσημο με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, αλλά κυρίως με τους θησαυρούς που φιλοξενεί στο εσωτερικό της.
Η σημερινή δημοτική αρχή, πέρα από το χρέος της να ολοκληρώσει έγκαιρα και σωστά έργα που ξεκίνησαν στις προηγούμενες δημοτικές θητείες, συνεχίζει αυτήν την προσπάθεια μέσω δυο πολύ χαρακτηριστικών παρεμβάσεων. Η πρώτη, που βρίσκεται σε στάδιο κατασκευής, είναι το περιαστικό δάσος «Κουρί», ένα μέρος που αποτέλεσε χώρο αναψυχής και επαφής με την φύση για πολλά χρόνια για γενιές Κοζανιτών, φορτισμένο με πολλές και ευχάριστες αναμνήσεις, κυρίως από τα παιδικά μας χρόνια που δυστυχώς τα τελευταία χρόνια εγκαταλείφθηκε στην τύχη του. Με το έργο που βρίσκεται σε εξέλιξη, το «Κουρί» αναμένεται σύντομα να ξαναζωντανέψει προς όφελος όλων μας.
Το επόμενο σημαντικό στοίχημα διατήρησης της συλλογικής μας μνήμης αποτελεί το κτίριο του ¨Ξενία¨, το οποίο κτίστηκε το 1965 σε μία υπέροχη θέση πάνω από την πόλη και για περισσότερα από 30 χρόνια αποτέλεσε χαρακτηριστικό τοπόσημο αναφοράς για τους Κοζανίτες. Δυστυχώς τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια ρημάζει εγκαταλειμμένο, συμπαρασύροντας σε υποβάθμιση και την ευρύτερη περιοχή. Το κτίριο βρίσκεται σε πολύ κακή κατάσταση, τόσο εξωτερικά όσο κι εσωτερικά και αποτελεί πλέον εστία μόλυνσης σε ένα από τα καλύτερα σημεία της πόλης. Ιδιοκτησιακά ανήκει στην Εταιρία Ακινήτων Δημοσίου Α.Ε. και η δημοτική αρχή μέσα από οργανωμένη προσπάθεια βρίσκεται σε πολύ καλό σημείο για την αξιοποίηση του είτε ως ξενοδοχείου είτε με διαφορετική χρήση (χώροι γραφείων, συνεδριακό κέντρο) διατηρώντας πάντα τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του αφού έχει χαρακτηριστεί ως μνημείο από το 2009 με αποτέλεσμα να μην μπορεί να τροποποιηθεί εξωτερικά.
Ακολουθεί η επαναλειτουργία του σιδηροδρομικού σταθμού που για χρόνια παραμένει ανενεργός, έργο που δεν ανήκει στη δικαιοδοσία του Δήμου Κοζάνης, σε ένα περιβάλλον όμως τελείως διαφορετικό με υπεύθυνο γι΄ αυτό τον Δήμο Κοζάνης, αφού η παραχώρηση του χώρου του ΟΣΕ στο Δήμο μετά από συντονισμένη και επίμονη προσπάθεια, αποτέλεσε την κατάλληλη συνθήκη για τη γενικότερη ανάπλαση της περιοχής με την δρομολογούμενη κατασκευή βιοκλιματικού πάρκου, στεγασμένης λαϊκής αγοράς και νέων εγκαταστάσεων που θα δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες για την επανάχρηση του χώρου που δυστυχώς αποτελεί μαύρη τρύπα στον αστικό ιστό της πόλης τα τελευταία χρόνια.
Μπορεί και πρέπει επομένως η συλλογική συνείδηση - μνήμη να αποτελέσει κριτήριο για την μελλοντική Κοζάνη, αφού η ένωση του παρελθόντος με το μέλλον βρίσκεται στην ίδια την ιδέα της πόλης και την διατρέχει, όπως η μνήμη διατρέχει τη ζωή ενός ανθρώπου. Αυτή η ένωση αποτελεί το σταθερό χαρακτηριστικό των αστικών τοπόσημων μιας πόλης και των μνημείων της πέρα από στείρους τεχνοκρατισμούς και οικονομοτεχνικές αγκυλώσεις διαφυλάσσοντας και ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή και την τοπική ταυτότητα. Μια ταυτότητα που μπολιάζει άφοβα το νέο και το διαφορετικό ως πλούτο, χωρίς περιχαρακώσεις και ανούσιους τοπικισμούς με το βλέμμα στο αύριο παίρνοντας δύναμη από το χθες.
Χάρης Κουζιάκης
Διπλ. Πολιτικός Μηχανικός MSc, MBA
Συντονιστής της Δημοτικής Κίνησης «Κοζάνη Τόπος να ζεις»
