Κατ’ έτος, απόγευμα της 14ης Σεπτ. (Υψώσεως κ.λπ) παρακολουθώ τον εσπερινό στον ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος παρά τον χαμηλό Αη-Λιά. Μετέχω ούτω πως στην διαιώνιση ενός τοπικού εθίμου – ιστορικού θραύσματος δηλ. το οποίο συνεχίζεται εδώ και πολλά χρόνια. Οι απόγονοι εκείνων των μετοίκων από τα ‘Αγραφα, οι οποίοι μετά το αποτυχημένο κίνημα του Διονύσιου του Σκυλόσοφου στην περιοχή των Αγράφων (1612), κυνηγημένοι, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην πολίχνη τότε της Κοζάνης, και στα κελιά του αγίου Δημητρίου, αυτοί, λοιπόν, θυμούνται τη γενιά τους, τη μικρή ιστορία, τους προγόνους τους. Σήμερα στην πόλη επιχωριάζουν ακόμα διάφορα επίθετα από εκείνες τις οικογένειες. Εις ανάμνηση της οιονεί «εγίρας», της άτακτης φυγής δηλαδή. Παραμονή του Αγίου Βασσαρίωνος προστάτου της Θεσσαλίας (περιφερειάρχης άγιος όπως ο δικός μας στη Δ. Μακδονίας όσιος Νικάνωρ) τελείται ο εσπερινός. Σημειωτέον πως η εικόνα του αγίου σώθηκα στην πυρκαγιά στο ναό το 1997.
Κάθε χρόνο κι ευάριθμοι οι μετέχοντες «αγραφιώτες». Λιγοστεύει η ιστορία, οι άνθρωποι αλλάζουν, φεύγουν, λησμονούν. Φύση ανθρώπινη. Οσοι φιλοτιμούνται όμως συνεχίζουν αυτόν τον ιστορικό εσπερινό και μετέχουν σ’ αυτή τη «λειτουργία» της μνήμης,
Δεν είμαι εκ των αγραφιωτών (εξ Ηπείρου ναι ότι η γιαγιά μου ήρθε από την Πυρσόγιαννη) εν τούτοις ετούτη η συνεχιζόμενη ιστορική λεπτομέρεια με συγκινεί αφού αποτελεί μια μακρινή πλην ζωντανή μνήμη της πόλεως.
O λόφος του χαμηλού Αη-Λια - Μεταμόρφωση του Σωτήρος πλέον- αποτελείται από δύο ομοσπονδο-άσπονδα κρατίδια που χωρίζονται μάλιστα με συρματόπλεγμα. Το ένα θυμίζει γραφικές πόλεις της κεντρικής Ευρώπης - το διοικεί και το διαχειρίζεται ο ναός- και το άλλο θυμίζει «Μπαγκλαντές». Αυτό αποτελείται απ’ ό,τι έμεινε από το σκέλεθρο του ξενοδοχείου (σχέδιο του περίφημου αρχιτέκτονα πολεοδόμου Αρη Κωνσταντινίδη) και από τον θλιβερό του πλέον περίβολο. Μετά το 2003 που έπαυσε η λειτουργία του βαθμηδόν ο χώρος του Ξενία αισθητικά και περιβαλλοντολογικά, παρουσιάζει εικόνες φρίκης. Το κάποτε ωραιότερο μέρος της πόλης έγινε η ντροπή της και το όνειδος των εκάστοτε δημοτικών αρχών. Δήμος, πολιτεία, ιδιώτες, επιχειρηματίες, ΕΟΤ συνέβαλαν στην καταστροφή του. Η τοπική επιδημία χολέρας από εκεί θα ξεκινήσει και θα θερίσει στην πόλη.
Πριν τον εσπερινό συνάντησα εκεί την Αγγέλα -όνομα ωραίο σε ωραιότερη ψυχή- με τους αδέσποτους φίλους της. Είναι η ...αγία Τερέζα των μοναχικών, διωγμένων, κατατρεγμένων και πεινασμένων μονίμως σκύλων. Παθιασμένη με συγκινητική ανιδιοτέλεια σε καιρούς εντελώς ιδιοτελείς, προσπαθεί με λιγοστούς φίλους και συντρόφους να ξεσηκώσουν τις συνειδήσεις των συμπολιτών στο αίτημα «Να σωθεί το Ξενία». Την Κυριακή που πέρασε με τους ωραίους εθελοντές της καθάρισαν όσο μπορούσαν το χώρο. Χρειάζονται πιο έντονες και στοχευμένες πρωτοβουλίες. Είναι και οι καιροί του φόβου, της ανασφάλειας, της ψυχικής και σωματικής περιχαράκωσης. Αλλά το Ξενία πρέπει να σωθεί και να επιστρέψει στους πολίτες. Η Αγγέλα άτομο και η Αγγέλα πρωτοβουλίες είναι εκεί και μας περιμένουν ...
