Τι θα κάνουν οι νέοι και οι νέες μας στις εκλογές; θα ψηφίσουν; και εάν ναι, ποιο κόμμα; Ή, με μια πιο γενική θεώρηση και διατύπωση, πώς σχετίζονται με την πολιτική; 

Στις επικείμενες εκλογές 400.000 17ρηδες και 20αρηδες θα ψηφίσουν για πρώτη φορά. Το τι γνωρίζουν για τις εκλογές και πόσο ενδιαφέρονται για την πολιτική, αποτελεί ένα ουσιαστικό ερώτημα. Το συμπέρασμα που προκύπτει από τα πρόσφατα ολιγόλεπτα ρεπορτάζ των τηλεοπτικών καναλιών είναι ότι οι νεοεισερχόμενοι/ες στο εκλογικό σώμα δεν διαθέτουν την κοινωνική και πολιτική γνώση που είναι απαραίτητη ώστε να καλλιεργηθεί το ενδιαφέρον τους για τα κοινά και να ψηφίζουν συνειδητά. Φυσικά, υπάρχουν απαντήσεις γι αυτό το φαινόμενο. Μια από αυτές είναι ότι, ενώ το σχολείο αποτελεί έναν σημαντικό φορέα πολιτικής κοινωνικοποίησης, το υπουργείο παιδείας της παρούσας κυβέρνησης έχει αφαιρέσει από το ωρολόγιο πρόγραμμα του λυκείου τα μαθήματα των Κοινωνικών Επιστημών, τα οποία στόχευαν στην προετοιμασία και γαλούχηση των εφήβων στην έννοια του πολίτη.

Εκτός από την άγνοια, η πολιτική αδιαφορία ή η απομάκρυνση των νέων από τη θεσμική πολιτική αποτυπώνεται με την αποχή από τις εκλογές, το χαμηλό ενδιαφέρον, την εκλογική ρευστότητα των νέων ψηφοφόρων, τις εκφράσεις δυσαρέσκειας και την έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας

Είναι όμως έτσι η κατάσταση; Οι νέοι και οι νέες αδιαφορούν για την πολιτική; Όπως σε όλο τον κόσμο έτσι και στη χώρα μας, αμφισβητούν τις παραδοσιακές θεσμοθετημένες μορφές συμμετοχής, επιλέγουν εναλλακτικές μορφές και εξατομικεύουν τον τρόπο άσκησης της πολιτικής. Σύμφωνα με την έρευνα του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ,(2022), δεν αδιαφορούν, αλλά διαφοροποιούν τον τρόπο με τον οποίο συμμετέχουν στα κοινά. Η μείωση του πολιτικού ενδιαφέροντος και η υποχώρηση της “κομματικής ταύτισης” ήδη από τα μέσα του 2000, συνέπεια του αισθήματος της ματαιότητας και της αδυναμίας παρέμβασης στην πολιτική διαδικασία, φαινόμενο πιο έντονο στους νέους, δημιούργησε τον προβληματισμό για την ύπαρξη της “γενιάς της πολιτικής αδιαφορίας”. Εξάλλου, ο νεοφιλελευθερισμός μέσα στον οποίο γαλουχήθηκε η γενιά των millennials επέβαλε την ιδεολογία του ατομικισμού, απαξιώνοντας την πολιτική-συλλογική δράση.. 

Το κλίμα φαίνεται ότι μεταστράφηκε υπό το βάρος των σημαντικών κοινωνικοπολιτικών γεγονότων, τα οποία ταλάνισαν την ελληνική κοινωνία την τελευταία 20ετία και επηρέασαν τους/τις νέους/νέες. Η νέα γενιά, αυτή που ονομάστηκε “η γενιά της κρίσης”, millennials, GEN Z επέστρεψε στην πολιτική. H δολοφονία του Γρηγορόπουλου, η οικονομική κρίση, η υπογραφή των μνημονίων, το προσφυγικό, οδήγησαν μεν στην επιστροφή στην πολιτική, με διαδικασίες αμεσοδημοκρατικές (πλατείες, Δεκέμβρης του 2008), αλλά και με την ψήφο στην αντιδημοκρατική Χρυσή Αυγή και την ακροδεξιά. Στον πρόσφατο χρόνο δε, τους/τις επηρέασαν καθοριστικά η πανδημία του COVID-19, η πανεπιστημιακή αστυνομία, το κίνημα Me too και πρόσφατα η σιδηροδρομική τραγωδία στα Τέμπη.

Πώς όμως διαμορφώνεται η εκ νέου, εάν μπορεί να χαρακτηριστεί με αυτόν τον τρόπο, συμμετοχή των νέων στα κοινά; 

Σύμφωνα με την Λίνα Καζολέα-Ζηργάνου, η στάση των νέων η οποία είχε εκληφθεί αρχικά ως αδιαφορία, στην ουσία αποτελεί μετασχηματισμό της πολιτικής συμμετοχής τους. Για παράδειγμα, αμφισβητούν τους παραδοσιακούς τρόπους και απορρίπτουν τις επίσημες ταυτίσεις, αλλά επιλέγουν πιο ευέλικτα οργανωτικά σχήματα, συλλογικότητες αντί των πολιτικών κομμάτων. Κυρίως όμως αλληλεπιδρούν με τον ψηφιακό κόσμο και ιδιαίτερα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία διαμορφώνουν το πεδίο επικοινωνίας τους, αλλά  την ταυτότητά τους. Χρησιμοποιούν τα ΜΚΔ για να ενημερώνονται, καθώς αμφισβητούν έντονα τα παραδοσιακά ΜΜΕ ως αναξιόπιστα και δικτυώνονται ώστε να επιτύχουν συλλογικές διεκδικήσεις, κινητοποιούνται, διαμαρτύρονται πολιτικά. Κυρίως επιτυγχάνουν την υποστήριξη όσων βρίσκονται στο περιθώριο ή σε διαφορετικές θέσεις ευαλωτότητας ( Mee too). 

Τελικά ποια είναι η πολιτική ταυτότητα των νέων; Αρχικά πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι νέοι αποτελούν μια ταξινομική κατηγορία, με χαρακτηριστικό ένα ηλικιακό εύρος. Ταυτόχρονα- ανάμεσα σε άλλες ταξινομήσεις και για λόγους ερευνητικούς- χωρίζονται σε ηλικιακές υποκατηγορίες, οι οποίες συνδέονται με τις ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες. Οι Millennials για παράδειγμα, γεννημένοι μεταξύ του 1980 και 1995 είναι μορφωμένοι, με αβέβαιο όμως μέλλον (η «γενιά των 700 ευρώ»). Πολλοί βρίσκονται εκτός της αγοράς εργασίας ή υποαπασχολούνται, ενώ αρκετοί έχουν μεταναστεύσει σε άλλες χώρες, πιο ανεπτυγμένες, για να αναζητήσουν καλύτερη τύχη. Η Gen Z, δηλ οι γεννημένοι/ες το 1995-2010, πέρασε το μεγαλύτερο χρόνο της ζωής της μέσα στην κρίση και ενηλικιώθηκε μέσα στην πανδημία. Σε έρευνα της ΕΤΕRΟΝ, (2022) εμφανίζεται να ανησυχεί για το μέλλον καθώς αντιλαμβάνεται ότι απειλείται από νέα κρίση, οικονομική και κλιματική. Στρέφεται ιδεολογικά ελαφρώς προς την Αριστερά, αμφισβητώντας ταυτόχρονα το υφιστάμενο ιδεολογικό φάσμα.

Tο Ινστιτούτο Ν. Πουλαντζάς διενήργησε τον Φεβρουάριο του 2023 έρευνα στην οποία συμμετείχαν 500 νέοι/ες ηλικίας 17-34 ετών. Η “γενιά της κρίσης”, όπως ονομάζεται υποστηρίζεται οικονομικά από τους γονείς, σε μεγάλο ποσοστό διαβιεί μαζί τους και πάνω από τους μισούς αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα. Πολιτικά αυτοτοποθετούνται στα αριστερά και ταυτόχρονα αμφισβητούν την αξία της κλασικής διάκρισης αριστεράς-δεξιάς. Η νεότερη ηλικιακή κατηγορία (17-24 ετών) εμφανίζεται συγκριτικά περισσότερο πολωμένη στα «άκρα» του πολιτικού φάσματος, σε σύγκριση με τους μεγαλύτερους και τις μεγαλύτερες που επιλέγουν περισσότερο συγκριτικά κεντροαριστερές και κεντρώες θέσεις. Στην ίδια έρευνα απαντώντας στα δίπολα ερωτήματα που τίθενται, οι νέοι/ες επιζητούν την δικαιοσύνη αντί της ασφάλειας και την αλλαγή αντί της σταθερότητας. Απαιτούν από τους πολιτικούς διαφάνεια,  λογοδοσία και εφαρμόσιμες προτάσεις στα καθημερινά προβλήματα. Ιδιαίτερα απαιτούν εντιμότητα/ακεραιότητα,κοινωνική ευαισθησία και όραμα. Κατονομάζουν την διαφθορά με διαφορά τον παράγοντα που τους ενοχλεί, την κακή λειτουργία των θεσμών και την αναξιοκρατία.

Τον Απρίλιο του 2023 η ETERON διενεργεί έρευνα σε διευρυμένο ηλικιακά δείγμα, νέους και νέες 17-34 ετών, σε μια απόπειρα να αποτυπώσει τις πολιτικές τάσεις της νέας γενιάς μετά το θανατηφόρο δυστύχημα στα Τέμπη, το οποίο κόστισε τις ζωές δεκάδων νέων ανθρώπων. Οι πολυήμερες διαμαρτυρίες πλήθους νέων, υπήρξαν η αφετηρία για αγωνιστικές διεκδικήσεις. Στην ερευνα αποτυπώνεται η δυσπιστία τους προς τους παραδοσιακούς φορείς της πολιτικής δράσης, τα κόμματα και τα συνδικάτα, καθώς και η νέα πολιτικοποίηση, αποτέλεσμα της εμβάθυνσης των πολιτικών τάσεων που προϋπήρχαν. Στις ιδεολογικο-πολιτικές αντιφάσεις στις οποίες συντίθεται, συνυπάρχει η αριστερόστροφη συλλογική δράση, με την επιρροή της κυρίαρχης ιδεολογίας του φιλελευθερισμού, δηλ. της ατομικής προσπάθειας και επιτυχίας. Παρά τις αντιφάσεις όμως, σημαντικό εύρημα αποτελεί η πρόθεση των νέων να συμμετέχουν στις εκλογικές διαδικασίες, οι οποίες βρίσκονται προ των πυλών.  

Σύμφωνα με τις παραπάνω επισημάνσεις φαίνεται ότι η νεολαία αν και ακολουθεί περίπλοκες και συχνά αντιφατικές διαδρομές, δεν αδιαφορεί για την πολιτική. Οι νέοι και οι νέες στη χώρα μας νιώθουν ανασφάλεια, βιώνουν τα σοβαρά προβλήματα, εργασιακά, μισθολογικά, τα οποία προέκυψαν από τις διαρκείς κρίσεις της ελληνικής κοινωνίας. Διαθέτουν υψηλή ενσυναίσθηση και εκφράζουν ανησυχίες για τον δημόσιο βίο. Διατυπώνουν έντονα το αίτημα για την υπέρβαση των συνεπειών της κρίσης σε οικονομικό και θεσμικό επίπεδο.  

Εν κατακλείδι, αντίθετα από την κοινότοπη αντίληψη ότι οι νέοι αδιαφορούν για την πολιτική, από όλες τις παραπάνω έρευνες διαφαίνεται η τάση τους να συμμετέχουν στα κοινά. Αγανακτούν καθώς αντιλαμβάνονται τα μεγάλα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας, κατονομάζουν τους υπαίτιους και συσπειρώνονται μέσα από τα κανάλια επικοινωνίας που διαθέτουν. Αμφισβητούν τις παραδοσιακές νόρμες της πολιτικής δράσης, ενώ ταυτόχρονα αναζητούν νέες. Οι δυναμικές που διαμορφώνουν το πεδίο της πολιτικής δράσης από ό,τι φαίνεται είναι ασταθείς, με την ρευστότητα να επικρατεί και τις εναλλακτικές να βρίσκονται υπό διαμόρφωση. Οι νέοι και οι νέες όμως εκφράζουν ξεκάθαρο το αίτημά τους για την κοινωνική και πολιτική ζωή που αξίζουν και δικαιούνται και οι πολιτικές δυνάμεις του τόπου οφείλουν να το αφουγκραστούν και να πορευτούν μαζί τους!   

η Αναστασία Πάτσιου είναι Κοινωνιολόγος- εκπαιδευτικός*