Είχαν προηγηθεί το 2022, οι νίκες των ακροδεξιών σε Σουηδία και Ιταλία ανοίγοντας την όρεξη σε κάθε ακροδεξιό κόμμα να διεκδικήσει την εξουσία.
Από την άλλη Σοσιαλιστές και Αριστεροί βλέπουν να χάνουν την δύναμη τους στον Ευρωπαϊκό χάρτη, συνεχίζοντας την εσωστρέφεια στην οποία έχουν επιδοθεί τα τελευταία χρόνια.
Ο ακραίος συντηρητισμός που πλέον κυριαρχεί στην Ευρώπη, δεν έχει αντίδοτο μέχρι στιγμής, καθώς συντηρητικά, αυταρχικά, δεξιά κι ακροδεξιά κόμματα, επανεκλέγονται άνετα και με αύξηση μάλιστα των ποσοστών τους, όπως στην Ουγγαρία ή ακόμα και στην Ελλάδα.
Αν και εν μέρη είναι κατανοητό για τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, να τρέφουν μια απέχθεια για κάθε τι κομμουνιστικό, σοσιαλιστικό ή αριστερό, λόγω του πολιτικού τους παρελθόντος, μοιάζει ακατανόητο να συμβαίνει το ίδιο στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Πόσω μάλλον σε χώρες όπου για πολλά χρόνια, όπως Ισπανία, Πορτογαλία και Ελλάδα, βίωσαν στυγνές δικτατορίες.
Σε όλη την Ευρώπη και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου, τα παραδοσιακά κόμματα της Αριστεράς φαίνεται να βρίσκονται σε παρακμή. Αν και υπάρχουν πολλοί λόγοι γι' αυτό, οι πολιτικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ο σημαντικότερος ήταν η μετατόπιση της Αριστεράς προς το κέντρο σε οικονομικά ζητήματα κατά τα τέλη του εικοστού αιώνα.
Αν και η μετατόπιση αυτή είχε κάποιο νόημα βραχυπρόθεσμα, μακροπρόθεσμα είχε επιζήμιες, ίσως και μοιραίες, συνέπειες, καθώς κατέστησε τα σοσιαλιστικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα ανίκανα να επωφεληθούν από τη διάχυτη δυσαρέσκεια για τις επιπτώσεις των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων και της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, δημιούργησε κίνητρα για τα κόμματα να δώσουν έμφαση στις πολιτιστικές και κοινωνικές και όχι στις οικονομικές ή ταξικές εκκλήσεις και υπονόμευσε τον αντιπροσωπευτικό χαρακτήρα της δημοκρατίας, σύμφωνα με το Journal of Democracy.
Εν ολίγοις, αυτή η μετατόπιση του οικονομικού προφίλ της Αριστεράς, έγινε το επίκεντρο της εξήγησης για την παρακμή της. Επιπλέον, αυτή η μετατόπιση και οι συνέπειές της υπήρξαν καθοριστικής σημασίας για την άνοδο μιας εθνικιστικής και λαϊκιστικής δεξιάς που πυροδότησε περαιτέρω τα ευρύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η δημοκρατία στη Δυτική και Ανατολική Ευρώπη, καθώς και σε άλλα μέρη του κόσμου.
Δυστυχώς όμως προς αυτή την κατεύθυνση έχει βοηθήσει και η ΕΕ, που δεν έχει ένα φιλελεύθερο ή σοσιαλδημοκρατικό όραμα, που να τραβάει την ατμομηχανή της Ευρώπης.
Οι σκληρά δεξιές κυβερνήσεις της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και της Ιταλίας δείχνουν πολύ περισσότερο την πραγματική πορεία αυτής της εξέλιξης. Με την Σουηδία, την Γαλλία, την Αυστρία, την Ελλάδα και την Ισπανία να ακολουθούν αυτή την πορεία.
Παρά τις πολλές υποσχέσεις από τους ιδρυτές της ΕΕ για την ενιαία Ευρώπη των λαών, τελικά η πρόοδος της κοινωνίας στην Ευρώπη δεν είναι τόσο ικανοποιητική. Έτσι η στροφή προς την σκληρή δεξιά από τη Γαλλία, την Πολωνία, την Ουγγαρία, την Ιταλία, την Αυστρία και τη Γερμανία εγκαταλείποντας τον θεατρινίστικο «αντι-ευρωπαϊσμό», αγκάλιασαν ανοιχτά τη γραμμή να κερδίσουν την ΕΕ και την ήπειρο με εθνοτική αποκλειστικότητα, αυταρχικά και εθνικοκαπιταλιστικά οράματα, βοηθούμενα και από την προσφυγική κρίση.
Στον αντίποδα η Αριστερά και η Σοσιαλδημοκρατία, πίστεψαν στην μεταρρύθμιση του καπιταλισμού, ώστε η τεράστια παραγωγική του ικανότητα να διασφαλίσει την εξυπηρέτηση μιας προοδευτικής πολιτικής. Προφανώς αυτή η αντίληψη ήταν πολύ αισιόδοξη, αν κρίνουμε από το αποτέλεσμα της παρακμής της Αριστεράς ως κυβερνώσα συνιστώσα.
Επιπλέον η Αριστερά έχασε τον πατριωτικό της χαρακτήρα και τα σοσιαλιστικά της ιδεώδη, αφήνοντας τα στη λαϊκιστική ρητορική της δεξιάς. Όμως χάθηκε και η ταξική της επαφή με την κοινωνία, αφού δεν είχε στην ουσία διαφοροποιημένο αφήγημα πολιτικής.
Τέλος ο κατακερματισμός της Αριστεράς και η αποτυχία σχηματισμού πολιτικών συνασπισμών και συνεργασιών από μέρους των προοδευτικών δυνάμεων, έχει απαξιώσει στη συνείδηση των πολιτών την ικανότητα της Αριστεράς να ηγηθεί της εξουσίας.
Όμως και οι κυβερνήσεις τεχνοκρατών, δεν κατάφεραν, στις χώρες που ηγήθηκαν, να ξεπεράσουν τις κρίσεις, χάνοντας έτσι το πλεονέκτημα που τους είχε αποδοθεί.
Οι συνεχόμενες κρίσεις από το 2008 με την χρηματοπιστωτική κρίση, το προσφυγικό το 2015, την πανδημία το 2020 και τον πόλεμο στην Ουκρανία το 2022, ενίσχυσαν τις συντηρητικές τάσεις, ενώ η Ευρώπη αφέθηκε ως ακόλουθος στις πολιτικές των ΗΠΑ, πολλαπλάσια από πριν.
Ο φόβος των πολιτών για το παρόν και το μέλλον από τις απανωτές κρίσεις, έγινε ο καλύτερος σύμμαχος του συντηρητισμού που βρήκε πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθεί, ακόμα και σε παραδοσιακά προοδευτικές χώρες όπως η Σουηδία.
Ο παρατεταμένος εγκλεισμός λόγω των lockdown, η ανασφάλεια της επιβίωσης και η έλλειψη εναλλακτικής πρότασης από τις προοδευτικές δυνάμεις, λειτούργησαν θετικά στην συντηρητικοποίηση της κοινωνίας, καταφέρνοντας τον αφοπλισμό εκείνων των δυνάμεων που θα μπορούσαν να αντιταχθούν σ’ αυτό.
Επίσης ο πόλεμος στην Ουκρανία χρησιμοποιήθηκε ως κάλυψη για επιθέσεις στο βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων τροφοδοτώντας μια σκληρή δεξιά στροφή σε όλη την Ευρώπη.
Το οξύμωρο είναι ότι χώρες, περισσότερο της Ανατολικής Ευρώπης, όπως Ουγγαρία, Πολωνία κλπ κυριαρχούνται από ευρωσκεπτικισμό, έχουν δώσει γη και ύδωρ στις ΗΠΑ, ιδιαίτερα σε ότι αφορά τον πόλεμο με τη Ουκρανία.
Έτσι βασικά κεκτημένα δικαιώματα στην ΕΕ, όπως το κράτος δικαίου ή η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με την ΝΑΤΟϊκή Συμμαχία και τις ανάγκες της, δηλαδή περισσότερα όπλα.
Σ’ αυτή τη λογική έχουν παρασυρθεί και τα λεγόμενα προοδευτικά κόμματα, με κάποια από αυτά να πλειοδοτούν σε παροχή βοήθειας προς την Ουκρανία και μια αντιρωσική ρητορική.
Το πάλαι ποτέ ισχυρό αντιπολεμικό κίνημα, στο οποίο είχε πρωτοστατήσει η Αριστερά έχει σχεδόν εξαφανιστεί, μαζί με όλα τα οράματα της που την έκαναν πρωτοπόρα στο παρελθόν.
Χωρίς να ξεχωρίζει πρακτικά, η Αριστερά από τη δεξιά πολιτική, είναι λογικό για τους πολίτες να συσπειρώνονται σ’ αυτούς που ξέρουν και ακολουθούν την ίδια συνταγή. Οι αλλαγές σ’ ένα ευμετάβλητο και ασταθές περιβάλλον, δεν συνηγορούν για πειραματισμούς κι έτσι η σταθερότητα, η εθνική ταυτότητα και η ασφάλεια κυριαρχεί στις επιλογές των πολιτών.
* Ο Σπύρος Σιδέρης είναι δημοσιογράφος |ieidiseis