1. Χρέος, διαίρεση και επανάσταση, η λύση του Σόλωνα στην Αθήνα του 6ου π.Χ. αιώνα

Στις αρχές του 6ου αιώνα, η Αθήνα βρισκόταν στα πρόθυρα της κοινωνικής επανάστασης λόγω της κοινωνικής ανισότητας. Οι φτωχοί Αθηναίοι πολίτες που δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν τα χρέη τους έχαναν τα πολιτικά τους δικαιώματα και υποχρεώνονταν να εργαστούν ως δούλοι για τους δανειστές τους.

Η κατάσταση έμοιαζε άλυτη, όμως ο μεταρρυθμιστής Σόλωνας αναδείχτηκε σε δίκαιο διαμεσολαβητή μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών. Απελευθέρωσε από τη δουλεία τους υπερχρεωμένους Αθηναίους (Σεισάχθεια), χώρισε τον πληθυσμό σε εισοδηματικές ομάδες με αντίστοιχες υποχρεώσεις (τιμοκρατικό σύστημα) και έθεσε ένα ανώτατο όριο στην ιδιοκτησία γης.

Τα νομοθετήματά του επικρίθηκαν από πολλούς, αλλά έβαλαν την Αθήνα στο δρόμο της δημοκρατίας. «Η επιτυχία του Σόλωνα μας διδάσκει ότι οι σπουδαίοι πολιτικοί πρέπει να έχουν το θάρρος να εφαρμόσουν αντιδημοφιλείς συμβιβασμούς στο όνομα της δικαιοσύνης και της σταθερότητας».

2. Το Μαντείο των Δελφών

Οι περισσότεροι χρησμοί που δίνονταν στο μαντείο του Απόλλωνα ήταν τόσο αμφίσημοι ώστε να θυμίζουν τους οικονομολόγους του σήμερα. Αν ρωτούσαμε την Πυθία εάν η Ελλάδα πρέπει να εγκαταλείψει το ευρώ, αυτή πιθανότατα θα μας απαντούσε «Μονάχα ένα το ευρώ εγκαταλείψει την Ελλάδα».

Όχι ιδιαίτερα διαφωτιστικό όπως καταλαβαίνετε.

Αντίθετα, η σοφία που αναζητάμε βρίσκεται στα ρητά που είναι χαραγμένα στο ναό: «Γνώθι σεαυτόν. Παν μέτρον άριστον».

3. Ο πυθαγόρειος... κύκλος της Ιστορίας

Εάν οι Έλληνες αισθάνονται καταβεβλημένοι από τα προβλήματα του σήμερα, ίσως πρέπει να στραφούν στη σοφή συμβουλή του Πυθαγόρα: «Τα πάντα κάνουν κύκλο, οπότε τίποτα δεν είναι απολύτως καινούργιο».

Η εικόνα του νεαρού άνδρα στο αγγείο, που χρησιμοποιεί έναν φορητό υπολογιστή (πινακίδιο γραφής για την ακρίβεια), μάλλον αποδεικνύει αυτή την ιδέα.

4. Υπάρχει πάντοτε και μία δυσκολότερη Ιθάκη

Όλοι γνωρίζουμε τις δοκιμασίες που βίωσε ο Οδυσσέας προκειμένου να επιστρέψει στην αγαπημένη του Ιθάκη. Το μήνυμα του έπους είναι ότι ανεξάρτητα από τις δύσκολες συνθήκες, «ο κάθε ένας πρέπει να αναγνωρίσει ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι και έχουν υπάρξει ακόμα χειρότερα. Μεγαλύτερες προκλήσεις έχουν αντιμετωπισθεί και – με την κατάλληλη ευφυία και το σθένος – ξεπεραστεί.

5. Ποτέ να μην σταματάς να αναζητείς την... δυσεύρετη αλήθεια

Ο Σωκράτης μας δίδαξε ότι πρέπει πάντα να σκεφτόμαστε με «ακούραστη ακεραιότητα», ακόμα κι όταν οι οριστικές απαντήσεις δεν μπορούν να βρεθούν. Συμπέρασμα; Οι απλοϊκές και εύκολες κρίσεις σπάνια αποδίδουν την αλήθεια.

6. Πώς καταντήσαμε με αυτούς τους αστείους;

Όπως έδειξε ο κορυφαίος Αριστοφάνης στο έργο «Βάτραχοι», ένας λαός πρέπει πάντοτε να επιλέγει καλούς ηγέτες, διαφορετικά κινδυνεύει να ξεμείνει με τους κακούς.

7. Ο κόσμος αλλάζει γύρω μας

«Δεν μπορείς να βαδίσεις στο ίδιο ποτάμι δύο φορές» είχε πει σοφά ο Ηράκλειτος στις αρχές του 5ου αιώνα, εννοώντας ότι καθώς το νερό ρέει ακατάπαυστα το ποτάμι δεν θα είναι ποτέ το ίδιο όσες φορές κι αν το διαβείς.

Η αλλαγή είναι άλλωστε η φύση του κόσμου, αλλά διαφορετικά πράγματα αλλάζουν με διαφορετικό ρυθμό. Σε ένα περιβάλλον που αιώνιας ρευστότητας, «πρέπει να ταυτοποιείς σταθερά σημάδια και να κρατιέσαι καλά από αυτά».

Ίσως με το ίδιο σκεπτικό πρέπει να εξετάσουμε τις αγορές, το χρέος και τα πακέτα διάσωσης.

8. Οι πικρές αλήθειες του Ιπποκράτη

Ο Ιπποκράτης θεμελίωσε την ανάγκη έντιμων και ακριβών ιατρικών παρατηρήσεων ως στοιχείο ιατρικής αλήθειας.

«Τα μαγικά ή οι ευσεβείς πόθοι δεν μπορούν φέρουν την πραγματική θεραπεία. Μονάχα η τίμια, διεξοδική, εμπειρική παρατήρηση μπορεί να αποκαλύψει τι δουλεύει και τι όχι».

9. Άδραξε τη μέρα, όταν ο καιρός είναι κατάλληλος, το παράδειγμα του Κλεισθένη

Οι αρχαίοι έλληνες γνώριζαν εκτιμούσαν πολύ την ικανότητα αξιοποίησης των συγκυριών και των ευκαιριών.

Όταν οι Αθηναίοι ανέτρεψαν τους Πεισιστρατίδες στα τέλη του 6ου αιώνα, ο Κλεισθένης εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία που του δόθηκε και δημιούργησε σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα την πρώτη Αθηναϊκή δημοκρατία που ανέτρεψε υπάρχουσες δομές εξουσίας και αφοσίωσης.

10. Πίσω από κάθε «εύρηκα» υπάρχει ένα... διάλειμμα

Όταν ο Αρχιμήδης (3ος αιώνας π.Χ.) κλήθηκε να εξετάσει εάν ένα στέμμα ήταν φτιαγμένο από καθαρό χρυσάφι, δυσκολεύτηκε να βρει την απάντηση.

Καθώς, προβληματισμένος, απολάμβανε ένα μπάνιο, παρατήρησε ότι ο όγκος του νερού που μετατοπίζεται μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το υπολογισμό της πυκνότητάς του βυθιζόμενου αντικειμένου (άνοση).

Ενθουσιάστηκε τόσο πολύ από την διαπίστωσή του, που έτρεξε στους δρόμους των Συρακουσών γυμνός φωνάζοντας «εύρηκα».

Το συμπέρασμα: Η επίλυση ενός δύσκολου προβλήματος προαπαιτεί πολύ σκέψη. Αλλά η απάντηση συχνά έρχεται όταν ηρεμείς – και κάνεις ένα μπάνιο.

Συντάκτης: Armand D'Angour (ΒBC - Οξφόρδη), Επιμέλεια: Μαράκης Αλέξανδρος skai.gr