ΜΕΡΟΣ Α´
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΥΛΟΣ: Κύριε Πρέσβη, κε Μπορνόβα, θα ήθελα να ξεκινήσουμε με την είδηση ότι ο Ουκρανός Πρόεδρος Βολοντιμίρ Ζελένσκι δήλωσε ότι εάν πρόκειται για την ειρήνευση στην Ουκρανία αυτός προτίθεται ακόμη και να παραιτηθεί.
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΠΟΡΝΟΒΑΣ: Υπήρχε πάντοτε ένα modus vivendi μεταξύ Ζελένσκι, Ουκρανικής κυβέρνησης και ΗΠΑ. Από τα λεγόμενα του κυρίου Τραμπ φαίνεται ότι αυτό αλλάζει, καταργείται μονομερώς από τις ΗΠΑ και ο Ζελένσκι εκτίθεται απέναντι στον λαό του καθώς η εικόνα του κλονίζεται εν μέσω πολέμου.
Δεν ήταν η καλύτερη στιγμή για τις δηλώσεις του Αμερικανού προέδρου καθώς η ουκρανική κοινωνία αποψιλώνεται από το καλύτερο έμψυχο υλικό της. Τώρα ο Ουκρανός πρόεδρος είναι αναγκασμένος να αναθεωρήσει τις βάσεις της πολιτικής του έναντι όχι μόνον των ΗΠΑ αλλά και της Ρωσίας. Να αναθεωρήσει την στρατηγική του, επιχειρώντας ίσως μία ηρωική έξοδο. Εξαιρετικά δύσκολη στιγμή για τον άνθρωπο που συγκέντρωσε τη συντριπτική πλειοψηφία της λαϊκής φωνής της χώρας του.
ΠΑΥΛΟΣ: Για να μείνουμε λίγο στο σημείο αυτό, πώς βλέπετε τη στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και κυρίως των χωρών οι οποίες πρωτοστατούν όλα αυτά τα χρόνια στο ζήτημα του Ουκρανικού, σε σχέση με το γεγονός ότι οι ΗΠΑ του Τραμπ όχι απλώς εξέφρασαν αλλά και έχουν ήδη ξεκινήσει μια συζήτηση με τη Ρωσία του Πούτιν – είχαμε τον Αμερικανό Υπουργό Εξωτερικών σε συνέντευξή του προχθές να λέει ότι, εμείς δεν μπορούμε να ασχολούμαστε με τον Ζελένσκι ο οποίος βγαίνει και μας προσβάλλει δημόσια.
Φαίνεται, δηλαδή, ότι υπάρχει ένα «άδειασμα» από την παρούσα ηγεσία. Ενώ, λοιπόν, Αμερική και Ρωσία προχωρούν μόνες τους στο ζήτημα της ειρήνευσης της Ουκρανίας, πώς βλέπετε την Ευρώπη η οποία συνεχίζει με δηλώσεις κορυφαίων ηγετών να λέει ότι θα στηρίξουμε την Ουκρανία, ότι η Ουκρανία δεν θα αφεθεί μόνης της; Και ο Έλληνας Πρωθυπουργός φυσικά δήλωσε το ίδιο προ ημερών αλλά και σήμερα πάλι απευθυνόμενος με τους ευρωπαίους ηγέτες στον Ζελένσκι.
ΜΠΟΡΝΟΒΑΣ: Είμαι της γνώμης ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει περιέλθει σε αδιέξοδο, απότοκο τούτο των πολλαπλών κρίσεων από τις οποίες διέρχεται τα τελευταία χρόνια. Είναι έτσι αναγκασμένη να υποτάσσεται στις δυνάμεις αδρανείας της που προ πολλού ορίζουν την πορεία της.
Στην προκειμένη περίπτωση, στις δυνάμεις που την οδήγησαν στην άκριτη στήριξη του προέδρου Ζελένσκι και την εμπλοκή του σε ένα πόλεμο ο οποίος του αποδεκατίζει τον λαό και καταστρέφει τον παραγωγικό ιστό της χώρας του.
Η ΕΕ είναι τώρα εξαιρετικά δύσκολο να απεγκλωβιστεί από αυτή την πολιτική, καθώς μάλιστα πάσχει από έλλειμμα οραματικών ηγετών με βούληση και προσωπικότητα. Πόσο μάλλον που την εποχή αυτή το όχημα της εξωτερικής πολιτικής της κατευθύνουν οι ηγέτες των Βαλτικών χωρών και της Πολωνίας.
Σημειωθήτω ότι οι αμερικανικές επιρροές στην κυβερνητική νομενκλατούρα των χωρών αυτών υπήρξαν καθοριστικές για τις αποφάσεις που ελήφθησαν σχετικά με την αντιμετώπιση της Ρωσίας.
Το υπόβαθρο της 24ης Φεβρουαρίου 2022
ΠΑΥΛΟΣ: Θέλω να αφήσουμε προς στιγμήν την τρέχουσα και κατάσταση και να πάρουμε το πράγμα από την αρχή. Ήσασταν ο άνθρωπος ο οποίος υπηρετούσε ως Πρέσβης της Ελλάδας στο Κίεβο πριν τον πόλεμο.
Γνωρίζατε και παρακολουθούσατε όλη αυτήν την ανάφλεξη σε όλα τα στάδιά της. Θα ήθελα να εστιάσουμε λίγο σε αυτό: πώς εσείς, που ενάμισι περίπου χρόνο πριν τη ρωσική «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» όπως την αποκαλεί η Μόσχα, είχατε σταλεί ως Πρέσβης της Ελλάδας στο Κίεβο παρακολουθήσατε όλο αυτό το σκηνικό; Ποιο είναι το ιστορικό και πώς φτάσαμε στην 24η Φεβρουαρίου του 2022;
ΜΠΟΡΝΟΒΑΣ: Η πραγματικότητα είναι ότι η κρίση δεν ξεκινά την 24η Φεβρουαρίου, ούτε βέβαια τον τελευταίο χρόνο πριν το 2022, κατά τον οποίο τα ρωσικά στρατεύματα επιδίδονται σε στρατιωτικές ασκήσεις στα σύνορα με την Ουκρανία. Υπήρξαν μια σειρά από συνθήκες που προκάλεσαν την κρίση και τελικά τον πόλεμο.
Ευθύνες υπάρχουν και στις δύο πλευρές. Είναι σαφές ότι ο Ζελένσκι εξελέγη με σύνθημά του την εκτόνωση της κρίσης που σοβούσε, ήταν δε ο καταλληλότερος την εποχή εκείνη, καθώς καταγόταν από ρωσόφωνη περιοχή, είχε εντρυφήσει στη ρωσική κοινωνία, είχε συνεργαστεί επαγγελματικά με ρωσικές εταιρίες και γνώριζε σημαντικές προσωπικότητες από τον κόσμο της πολιτικής και της τέχνης.
Όμως, από ένα σημείο και πέρα αναγκάστηκε να ακολουθήσει τους ιέρακες της αμερικανικής πολιτικής σκηνής και τους εκπροσώπους τους στο ΝΑΤΟ. Οι λόγοι που μετεστράφη είναι πολλοί. Αλλά πιστεύω ότι τα εσωτερικά προβλήματα της χώρας ήταν τόσα πολλά και αλληλοεπικαλυπτόμενα που το ενδεχόμενο του πολέμου αποτελούσε μια κάποια λύση.
Μιλούμε λοιπόν για την απόλυτη διαφθορά στον τομέα της δικαιοσύνης, στις προμήθειες του Δημοσίου αλλά κυρίως του στρατού, στη διαχείριση των δανείων που χορηγούντο από διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, στη λειτουργία του κοινοβουλίου κτλ.
Ωστόσο, τον σημαντικότερο ρόλο έπαιζαν οι λεγόμενοι ολιγάρχες, που είχαν επιδοθεί στην συστηματική αφαίμαξη των ταμείων του δημοσίου και των τραπεζών, με αποτέλεσμα μια χώρα με σημαντικούς πλουτοπαραγωγικούς πόρους να βλέπει τους νέους κυρίως ανθρώπους της να προσφυγοποιούνται κατα κύματα, πολύ πριν ξεκινήσει ο πόλεμος.
Εντύπωσή μου είναι ότι ένας από τους λόγους που τον οδήγησαν στην σκλήρυνση της στάσης του απέναντι στους Ρώσους ήταν και η προσπάθειά του να βάλλει μια τάξη στα εσωτερικά της χώρας του. Θα μπορούσαμε εδώ να προσθέσουμε και τη δύσκολη θέση στην οποία περιήλθε ο Ζελένσκι με αφορμή τη δημοσιοποίηση των Pandora Papers και τις αποκαλύψεις περί σημαντικών περιουσιακών στοιχείων αυτού και φίλων του σε εξωχώριες εταιρίες.
Δεύτερος, ίσως σημαντικός λόγος, μια ισχυρή εθνικιστική αντιπολίτευση που επεδίωκε να λύσει λογαριασμούς με τη Ρωσία από την εποχή της γερμανικής εισβολής στη Σοβιετική Ένωση το 1941 που συνοδεύτηκε από την προσπάθεια διατύπωσης εθνικής ταυτότητας εκ μέρους μιας μερίδας των Ουκρανών, ακριβώς εκείνη την εποχή.
Τρίτος λόγος, οι αφόρητες πιέσεις που η κυβέρνηση Ζελένσκι δέχθηκε από την κυβέρνηση Μπάιντεν, κυρίως δε από το δίδυμο Πάγιατ και Νούλαντ, που είχε παλαιότερα διαχειριστεί με επιτυχία το πραξικόπημα κατά της ουκρανικής κυβέρνησης το 2014, καθώς και τον αμερικανό ΥΠΕΞ κύριο Μπλίνκεν με μακρά θητεία στα πράγματα της Ουκρανίας.
Έτσι, ήδη από τις αρχές του 2022 ο Ζελένσκι θέτει θέμα ένταξης της χώρας του στο ΝΑΤΟ καθώς και επιβολής προληπτικών κυρώσεων στη Ρωσία, αναφερόμενος κυρίως στον ρόλο του αγωγού Nord Stream 2 ως γεωπολιτικού όπλου της χώρας αυτής.
Η μη συμπερίληψη των πολυπληθών ρωσικών πληθυσμών της ανατολικής Ουκρανίας στο νομοσχέδιο περί αναγνώρισης αυτοχθόνων λαών – βασικά αναγνωρίζονται μόνο οι Τατάροι και ουδείς έτερος – ο προγραμματισμός για την διεξαγωγή εννέα πολυεθνικών ασκήσεων το 2022, σε συνδυασμό με τη μόνιμη παρουσία επί σειρά ετών βρετανικών και καναδικών δυνάμεων σε ουκρανικό έδαφος, η εμμονή των νατοϊκών δυνάμεων της Μαύρης Θάλασσας να επιβάλουν ένα νεοανακαλυφθέν δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης, η συμφωνία Ηνωμένου Βασιλείου και Ουκρανίας για τη δημιουργία εκεί δύο ναυτικών βάσεων, η μία στην Αζοφική, καθώς και η οργάνωση και λειτουργία του ουκρανικού στρατού πάνω στα νατοϊκά πρότυπα με παροχή των απαραίτητων πιστώσεων και μέσων, αποτέλεσαν επίσης στοιχεία που συγκρατήθηκαν με ανησυχία από τη ρωσική πλευρά.
Τέλος, η αποτυχία της εφαρμογής των συμφωνιών του Μινσκ με ευθύνη ενδεχομένως και των δύο πλευρών, κυρίως όμως η επεξεργασία νομοθετήματος, από ουκρανικής πλευράς, σχετικά με την πολιτική που θα εφαρμοζόταν στις περιοχές του Ντονμπάς κατά τη μεταβατική περίοδο καθώς και η διαφωνία που προέκυψε για τη διενέργεια εκλογών πριν ή μετά την ανάληψη του ελέγχου της περιοχής από τους Ουκρανούς,δημιούργησε αγεφύρωτο χάσμα στις απόψεις των δύο πλευρών.
Ένα ζήτημα, επίσης, που περιήλθε στην αντίληψή μου, αφορούσε στη χρησιμοποίηση απόρρητων στοιχείων που έστελναν οι παρατηρητές του Οργανισμού για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), σχετικά με τις θέσεις των όπλων που ευρίσκοντο στη ρωσική πλευρά της γραμμής επαφής στην ανατολική Ουκρανία. Επειδή οι συγκεκριμένες θέσεις βάλλονταν αμέσως από ουκρανικά πυρά, ήταν προφανές ότι οι εκθέσεις των παρατηρητών περνούσαν πρώτα από τις ουκρανικές υπηρεσίες.
Το πρόβλημα ήταν ότι οι Ρώσοι απαντούσαν και οι πρώτοι που υφίσταντο τις συνέπειες ήσαν οι Έλληνες που κατεξοχήν κατοικούσαν στα χωριά της γραμμής επαφής. Αποτέλεσμα τούτου ήταν ότι τα χωριά που επισκέφθηκα τον Αύγουστο του 2021 ήσαν σχεδόν έρημα, επικρατούσε ο φόβος των ρωσικών απαντήσεων στα ουκρανικά πυρά, ενώ υπήρχαν και σοβαρότατα προβλήματα με τους Ουκρανούς στρατιωτικούς, οι οποίοι προήρχοντο από τη δυτική Ουκρανία και αντιμετωπίζονταν με μεγάλη επιφύλαξη από τους ρωσόφωνους Έλληνες κατοίκους τους.
Ζητήματα που δημιουργούσαν ένταση μεταξύ ρωσοφώνων και ουκρανικών αρχών στην ανατολική Ουκρανία ήσαν επίσης εκείνα που αφορούσαν στην υποχρεωτική διδασκαλία και χρήση της ουκρανικής, την αποθάρρυνση της ομιλίας της ρωσικής σε περιοχές που ήταν απολύτως ρωσόφωνες κτλ. Δεν νομίζω ότι η Ουκρανία ενδιαφέρθηκε ποτέ να αντιμετωπίσει με ψυχραιμία το πρόβλημα αυτό.
Αλλά και πάλι, το σοβαρότερο ζήτημα που απασχολούσε διαχρονικά τους Ρώσους ήταν το ενδεχόμενο ένταξης της Ουκρανίας στους νατοϊκούς μηχανισμούς και το 2021 ήταν περισσότερο από προφανές ότι αυτή ήταν η πορεία των πραγμάτων, παρά τις επανειλημμένες ρωσικές προειδοποιήσεις.
Πιστεύω ότι επιστέγασμα όλων αυτών αλλά και είδος υστάτης προειδοποίησης αποτέλεσε η επιστολή Λαβρώφ, ένα μήνα περίπου πριν από την εισβολή, με την οποία, απευθυνόμενος στους ευρωπαίους συναδέλφους του, ο ρώσος ΥΠΕΞ επικαλούμενος τα κείμενα του ΟΑΣΕ, κυρίως των συναντήσεων κορυφής της Αστάνα και της Κωσταντινούπολης, εξηγούσε ότι η Ρωσία είχε κινηθεί επί δεκαετίες στην οδό της διπλωματίας και απαιτούσε από τους γείτονές της, το ΝΑΤΟ και την ΕΕ να μην ενισχύουν περαιτέρω τη δική τους ασφάλεια εις βάρος της ασφάλειας άλλων κρατών, επί τη βάσει της δέσμευσης που είχαν προ πολλού αναλάβει για μια και αδιαίρετη μεταξύ τους ασφάλεια.
Κατ᾽ ουσίαν, η επιστολή αυτή αποτελούσε σαφή προειδοποίηση για την ανάπτυξη των νατοϊκών δυνατοτήτων και δυνάμεων στα σύνορα της Ρωσίας από τις χώρες της ΕΕ. Η επιστολή δεν απαντήθηκε από τους επί μέρους υπουργούς της ΕΕ.
Με πολύ λίγα λόγια, ο κύριος Λαβρώφ εξηγούσε ότι η Ρωσία δεν ήταν πρόθυμη να δεχθεί την αποδόμηση της αρχιτεκτονικής ασφάλειας που είχε στοιχειοθετηθεί μετά το 1990. Όμως, τούτα είναι πλέον γνωστά σε όλους και έχουν κοστίσει πανάκριβα, όχι μόνο στις αντιμαχόμενες χώρες αλλά και στις ευρωπαϊκές χώρες και κοινωνίες.
ΠΑΥΛΟΣ: Άρα, λέτε ότι υπήρχε μια ενεργός εμπλοκή πριν την έναρξη του πολέμου, από μεγάλες δυτικές χώρες. Και αυτό φαίνεται ότι συνάδει και με μια δήλωση την οποία είχε κάνει σε ανύποπτο χρόνο ο τότε εκπρόσωπος του αμερικανικού Πενταγώνου Κίρμπυ, ο οποίος είχε δηλώσει ότι «οι Ρώσοι ετοίμαζαν αυτόν τον πόλεμο για πολλά χρόνια, γι᾽ αυτό και εμείς προετοιμάζαμε την Ουκρανία για να μπορέσει να αμυνθεί».
Και άρα, το αφήγημα της τότε αμερικανικής ηγεσίας – να το προσδιορίσουμε από το Μεϊντάν και ένθεν; από την άφιξη του κυρίου Πάιατ στην αμερικανική πρεσβεία στο Κίεβο; – ήταν ότι όλη η στήριξη που παρείχαν οι ΗΠΑ στην Ουκρανία αφορούσε στην προετοιμασία ενός κατ᾽ ουσίαν προεξαγγελθέντος πολέμου. Τον οποίο όμως εσείς λέτε ότι η Ρωσία ουδέποτε είχε προγραμματίσει!
Το ΝΑΤΟ στο υπογάστριο της Ρωσίας
ΜΠΟΡΝΟΒΑΣ: Η βεβιασμένη ένταξη στο ΝΑΤΟ των βαλκανικών και βαλτικών χωρών, η οποία παρακολούθησε την ένταξή τους στην ΕΕ, εκτός του ότι ενίσχυσε τις φυγόκεντρες δυνάμεις εντός Ευρώπης και εξασθένησε τη θέση των πλέον αδύναμων, και της Ελλάδας,νομίζω ότι αποδυνάμωσε την Ευρώπη στο σύνολό της και την κατέστησε δέσμια φαντασιακών απειλών που τελικά κατήντησαν αυτοεκπληρούμενες προφητείες.
Επί του προκειμένου, πιστεύω ότι καταλυτικός ήταν ο ρόλος των ΗΠΑ, ήταν δε τόσο προφανώς ανορθολογικός και εκτός πραγματικότητας, ώστε χρειάστηκε μια απλή κυβερνητική αλλαγή στις ΗΠΑ, για να αναθεωρηθεί με συνοπτικές διαδικασίες μια πολιτική που καλλιεργήθηκε επί δεκαετίες από τους σημαντικότερους ακαδημαϊκούς, στρατιωτικούς και πολιτικούς.
Η πραγματικότητα είναι ότι τα τελευταία χρόνια γίνονταν συνεχώς νατοϊκές ασκήσεις, τόσο στη Μαύρη Θάλασσα όσο και στην Ουκρανία, στις οποίες συμμετείχε το σύνολο περίπου των νατοϊκών κρατών. Αυτό σημαίνει ότι υπήρχαν πάντα στην περιοχή στρατεύματα και της Βρετανίας και του Καναδά. Οπωσδήποτε πρέπει να υπήρχαν και άλλα στρατεύματα, και φυσικά των Βαλτικών χωρών.
Σημαίνει ότι ο ουκρανικός στρατός οργανωνόταν σύμφωνα με τα νατοϊκά πρότυπα και ότι, κατά συνέπεια, υπήρχε μια πολύ σοβαρή προετοιμασία από πλευράς του ουκρανικού στρατού για ένταξη στο ΝΑΤΟ, μια προετοιμασία ταύτισης και συνύπαρξης, συλλειτουργίας και διαλειτουργικότητας με τα νατοϊκά στρατεύματα της περιοχής, με τις νατοϊκές χώρες.
Βεβαίως, εδώ υπάρχει το ζήτημα του αυγού και της κότας. Δηλαδή, ποιος δημιουργεί ποιο επεισόδιο ή ποια αφορμή για την έναρξη ενός πολέμου. Η πραγματικότητα είναι ότι αυτό που η Ρωσία έθετε ως σοβαρό ζήτημα σε πάρα πολλές περιπτώσεις ήταν το γεγονός ότι, παρά τις υποσχέσεις που είχε πάρει στη δεκαετία του ᾽90, έβλεπε ότι περιβαλλόταν πλέον από χώρες οι οποίες εντάσσονταν στο ΝΑΤΟ, και κάποιες από αυτές διέθεταν και αμερικανικά στρατεύματα και αμερικανικά οπλικά συστήματα.
Ήτανε κάτι που δυσκολευόταν να δεχθεί, κατά λογικό τρόπο. Πράγμα το οποίο φαίνεται καθαρά σαφέστατα στην επιστολή του Λαβρόφ προς τους Ευρωπαίους συναδέλφους του.
ΤΕΛΟΣ Α´ΜΕΡΟΥΣ
Η συνέντευξη δόθηκε στον Παναγιωτη Παυλό ανήμερα της συμπλήρωσης τριών χρόνων από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τον πόλεμο που ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου 2022.
Η Hellas Journal ευχαριστεί ιδιαίτερα τον Πρέσβη για την τιμή αυτής της συζήτησης σε μια ιστορική και κρίσιμη στιγμή. Ευχαριστεί επίσης το κανάλι Ellines TV και τον κύριο Κώστα Κανάκα από τη Ζυρίχη, για την ευγενή διαδικτυακή φιλοξενία της συνέντευξης.
