στη μακεδονική1 γλώσσα από τον εκδοτικό οίκο Artconnect (2021)). Η πολυσημία των νοημάτων που συνδέονται με τη στάση ως πολιτικό σχήμα μάς καλεί να είμαστε ιδιαιτέρως προσεκτικοί κατά την εξέταση των πηγών της κλασικής αρχαιότητας αλλά και όταν εξετάζουμε τον εμφύλιο πόλεμο ως σύγχρονο αντανακλαστικό του πολιτικού. Ένα σημαντικό κείμενο της Nicole Loraux, το «La cité divisée», ανασκάπτει πραγματικά τον εμφύλιο πόλεμο ως στάση, και προσφέρει ποικίλα πολιτικά ενεργήματα που είτε στην αρχαιότητα είτε στη σύγχρονη εποχή υπογραμμίζουν τη σύγκρουση ως καθοριστική πολιτική πραγματικότητα. Παρόλο που ο Agamben επαινεί ανοιχτά τη μελέτη του για τον εμφύλιο πόλεμο (στάση) ως σπάνια και εντυπωσιακή, δεν κατάφερε να τη συνδέσει με τη δημοκρατία – όπως σημειώνει ο Δημήτρης Βαρδουλάκης στη μελέτη του για τη στάση, «Stasis before the State. Nine thesis on agonistic democracy» (Fordham University Press, 2018) – επειδή εμμένει στη γραμμική λογική του αποκλεισμού/συμπερίληψης που εφαρμόζει στην τάξη της κυριαρχίας. Ωστόσο, μια τέτοια σχέση μεταξύ δημοκρατίας και κυριαρχίας όχι μόνο υπάρχει, αλλά αναπόφευκτα αναδύεται όταν διακυβεύεται ο εμφύλιος πόλεμος ως πολιτικό σχήμα, οπότε αυτό που αποκλείεται και παραμένει έξω είναι το άλλο(οι), δηλαδή οι άλλες γνώσεις, πολιτικές πρακτικές, συν-αισθηματικές δυνατότητες και βιωμένες εμπειρίες που όχι μόνο αποτελούν στόχο κυριαρχικής βίας αλλά συνθέτουν ταυτόχρονα μια δημοκρατική διάθεση. Η περίπλοκη και εκλειπτική σχέση κυριαρχίας και δημοκρατίας, όπως εξηγεί ο Βαρδουλάκης, είναι αγωνιστική, όπου η στάση γίνεται ένας αγωνιστικός μονισμός. Δυστυχώς, για χάρη αυτού του κειμένου, δεν μπορώ να υπεισέλθω σε περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με αυτήν την ιδέα.
Ως εκ τούτου, προτού προβάλω την κύρια θέση αυτού του σύντομου κειμένου, θα ήθελα να υπογραμμίσω μερικά σημαντικά στοιχεία στάσης, όπως τα εξηγεί η Loraux στο προαναφερθέν κείμενο. Δηλαδή, πώς ο εμφύλιος πόλεμος ενδυναμώνει το πολιτικό προς τη δημιουργία συγκρουσιακών θέσεων που διαχέουν τη σύγκρουση έξω από την αγορά και γκρεμίζουν την πόλη από μέσα, διαιρώντας τη και διανοίγωντας μια «βαθιά πληγή» στο σώμα της πόλης (περισσότερα στο Loreaux, 2006: 23-24). Όταν εδραιωθούν οι αντικρουόμενες θέσεις, εξηγεί η Loraux, εισάγονται δύο σημαντικά στοιχεία του εμφυλίου πολέμου: η νίκη (nike) και η κυριαρχία ενός μέρους πάνω στο άλλο (kratos).
Η έντονη πολυπλοκότητα του εμφυλίου πολέμου, που εκτείνεται σε όλη τη διαδρομή από την αρχαιότητα, καθιστά κάθε προσπάθεια εφαρμογής αυτού του πολιτικού σχήματος στην επικαιρότητα εξαιρετικά επικίνδυνο. Αυτό συμβαίνει με την κατανόηση των συνεχιζόμενων καταστροφικών γεγονότων που συμβαίνουν αυτήν την ώρα στην Ουκρανία. Το διεθνές δίκαιο είναι μια σταθερή βάση για την αντιμετώπιση των ενεργειών της Ρωσίας στην Ουκρανία, αν και δεν είναι εγγυημένες τυχόν περαιτέρω επιπτώσεις. Δεκάδες ειδικοί και θεωρητικοί διαφορετικών ειδικοτήτων προσπαθούν να εξηγήσουν τη φρίκη που άλλαξε για άλλη μια φορά τον κόσμο και να προβλέψουν τις συνέπειές της. Ωστόσο, κάτι διαφεύγει τόσο από αυτούς όσο και από το διεθνές δίκαιο. Η εσωτερική πολιτική της Ρωσίας έναντι της Ουκρανίας, που εκπροσωπείται στη θέση κεφαλής του Βλαντιμίρ Πούτιν, δεν μπορεί να περιγραφεί πλήρως με τυπικούς όρους ή ευρείς ορισμούς, αφού η «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», όπως αποκαλούν οι Ρώσοι τις δολοφονίες αμάχων, την καταστροφή κατοικιών και την πρόκληση οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κατάρρευσης δεν ανταποκρίνεται στις καλά ριζωμένες έννοιες και ορισμούς της εισβολής, της επίθεσης και του κηρυγμένου πολέμου που αναγνωρίζονται από το διεθνές δίκαιο και τις διεθνείς σχέσεις. Οι δημόσιες εμφανίσεις του Πούτιν και αυτό που πρεσβεύει φανερώνουν κάτι διαφορετικό από τις υπάρχουσες διατυπώσεις. Αποφεύγει συνειδητά να παραδεχτεί ότι αυτό που πρεσβεύει υποβαθμίζει την αμοιβαία αναγνώριση της εδαφικής ακεραιότητας και την ευημερία του λαού. Με αυτούς τους όρους, ο Πούτιν ενεργεί ως εάν η συνεχιζόμενη φρίκη στην Ουκρανία να είναι μέρος της εσωτερικής πολιτικής της Ρωσίας, και σαν να χρειάζεται μόνο κάποια «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» για να αποκατασταθεί η τάξη και να αξιώσει τα δύο σημαντικά στοιχεία του εμφυλίου πολέμου (στάση), αυτά της νίκης και της κυριαρχίας ενός μέρους επί του άλλου. Είναι λοιπόν η κατάσταση στην Ουκρανία, όπως την εκτιμά ο Πούτιν, μια κατάσταση εμφυλίου πολέμου;
Η απάντηση είναι διττή. Το εθνοτικο-εθνικιστικό φαντασιακό της θέσης κεφαλής (του Πούτιν) πήρε την απόφαση να εντείνει τη σύγκρουση, αγνόησε τα επίσημα σύνορα μεταξύ δύο κοινοτήτων (εθνών, κρατών) – της Ουκρανίας και της Ρωσίας – με σκοπό η φαντασιακή κοινότητα που πρόκειται να εδραιωθεί μέσω «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» να οδηγήσει στην ενότητα. Η νέα εγκαθιδρυμένη ενότητα ή η νέα κατεστημένη τάξη επιτηρεί τους συγκεκριμένους πολιτικούς δείκτες των δύο συγκεκριμένων αυτόνομων κρατών και την τυπική διαφορά μεταξύ τους (που αντανακλάται στην εδαφική επικράτεια, τον λαό, τη διακυβέρνηση). Το εθνοτικο-εθνικιστικό φαντασιακό της κεφαλής, που λαμβάνει τις αποφάσεις, προβαίνει σε μια υπέρβαση στο πλαίσιο της οποίας η νέα φαντασιακή κοινότητα συμπίπτει με αυτό που προϋποθέτει ο κυρίαρχος. Ως αποτέλεσμα αυτού, δεν υπάρχουν πολεμικοί αντίπαλοι στους οποίους μπορούμε να κηρύξουμε τον πόλεμο, μόνο μια εχθρότητα που πρέπει να εξαλειφθεί και μόνο η εξάλειψή της θα οδηγήσει στην εγκαθίδρυση της νέας ενότητας. Περαιτέρω, η δομική βία που είναι εμβληματική για την κυριαρχία αποκαλύπτει μια προσπάθεια εγκαθίδρυσης μιας νέας τάξης, με την οποία δύο ξεχωριστές πολιτικές πραγματικότητες θα συγχωνευθούν σε μία μοναδική, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως σε σχέση με την αρχαιότητα, με βάση τη νίκη και την κυριαρχία ενός μέρους πάνω στο άλλο.
Η στασιολογία, σύμφωνα με την προκλητική θέση ενός σχετικού συγγραφέα, περιλαμβάνει δύο σημαντικά στοιχεία: την εχθρότητα ως κριτήριο του πολιτικού και τον πόλεμο ως συνέπειά της. Η συνεχής πιθανότητα σύγκρουσης, όπως πράγματι τη βλέπει ο Carl Schmitt στο πλαίσιο της εσωτερικής πολιτικής, μας οδηγεί στον εμφύλιο πόλεμο. Όπως το θέτει ο Schmitt, ο εχθρός «δεν είναι ο ιδιωτικός αντίπαλος που κάποιος μισεί. Ένας εχθρός υπάρχει μόνο όταν, τουλάχιστον δυνητικά, μια μαχόμενη συλλογικότητα ανθρώπων αντιμετωπίζει μια παρόμοια συλλογικότητα» (Schmitt, 1996: 28) . Με βάση αυτό, ο ορισμός του πολιτικού χρησιμοποιώντας την εχθρότητα ως κριτήριο, δεν εξαντλεί όλη τη δυναμική. Δεν αρκεί η σύγκρουση να διαχέεται σε όλους τους τομείς της ζωής στην κοινότητα, μετά βίας αυτό που αποκτά κάποια σημασία είναι η φυσική εξόντωση. Υπάρχει αυτή η προσπάθεια για πολιτική ολοκλήρωση, και μας φέρνει πίσω στο πώς αντιλαμβάνονταν τον εμφύλιο πόλεμο στην αρχαιότητα μέσα από τον Βίο του Σόλωνα, του Πλούταρχου, δεδομένου ότι ο Σόλων κανονικοποίησε τον εμφύλιο πόλεμο στο Αθηναϊκό Σύνταγμα: Μεταξύ των άλλων νόμων του, υπάρχει ένας νόμος που προκαλεί περιέργεια και έκπληξη, ο οποίος ορίζει, αυτός που σε περίοδο διχόνοιας, δεν στηρίζει καμία πλευρά, θα χάσει την ιδιότητα του πολίτη. Για να διευκρινίσουμε: σε όρους εμφυλίου πολέμου, το καθεστώς της ιδιότητας των πολιτών εξαρτάται από το να είναι κομμάτι του ενός μέρους που διαφέρει από ένα άλλο λόγω μιας παγιωμένης εχθρότητας. Δηλαδή, για να έρθουμε σε μια νέα τάξη πραγμάτων στο πλαίσιο της οποίας δύο διαφορετικές πολιτικές πραγματικότητες συγχωνεύονται σε μία, αυτή της νέας ενότητας, έτσι ώστε η κεφαλή να κατακτήσει μια νέα φαντασιακή εθνοτικο-εθνικιστική κοινότητα, πρέπει να υπάρξουν: 1) ολοκλήρωση της πολιτικής και 2) δομική κυριαρχική βία. «Οι έννοιες φίλος, εχθρός και μάχη λαμβάνουν το πραγματικό τους νόημα ακριβώς επειδή αναφέρονται στην πραγματική πιθανότητα της φυσικής εξόντωσης» (Schmitt, 1996: 33)5. Το πολιτικό σχήμα του εμφυλίου πολέμου (stasis) μέσω της νίκης (nike) και της κυριαρχίας ενός μέρους έναντι του άλλου (kratos) καθιστά δυνατή μια τέτοια πολιτική ή στρατιωτική δράση εάν ένας συγκεκριμένος λήπτης αποφάσεων φανταστεί μια νέα εθνοτικο-εθνικιστική κοινότητα που καταστρέφει τις συνθήκες ζωής, την ίδια τη ζωή, και τη σχεσιακότητα της ίδιας της ζωής που υπερβαίνει την εχθρότητα και την ενότητα.
* Viki Mladenova, Υποψήφια Διδάκτωρ, Πανεπιστήμιο L’ Orientale, Νάπολη - Η ανάλυση περιλαμβάνεται στην έκδοση «Ας μιλήσουμε για τα ΜΜΕ #7 - Ο Πόλεμος στα ΜΜΕ» δημοσιεύει η ομάδα Media Jokers σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ
Σ.τ.Μ.: Η Μακεδονική γλώσσα ανήκει στην ομάδα των νότιων-σλαβικών γλωσσών και είναι επίσημη γλώσσα της Βόρειας Μακεδονίας, όπως αναγνωρίστηκε από την Τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Τυποποίηση των Γεωγραφικών Ονομάτων, που διεξήχθη στην Αθήνα το 1977, και περιγράφεται στο Άρθρο 7 (3) και (4) της Συμφωνίας των Πρεσπών.