και το αποδεικνύουν περίτρανα οι ανασκαφές που έχουν γίνει στην περιοχή μας.

Η θέση της εξόχως οχυρή δε θα έμενε αχρησιμοποίητη, κατά τον Ξυγγόπουλο, ούτε στην αρχαιότητα ούτε στα μεσαιωνικά χρόνια, γι' αυτό τα Σέρβια αποτέλεσαν φρούριο μεγάλης στρατηγικής σημασίας, κτισμένα σε στρατηγικό σημείο.
Από τον 6ο αι., εποχή του Ιουστινιανού, εμφανίζεται από τις πιο χαρακτηριστικές πόλεις-κάστρα. Μοναδική στη Δυτική Μακεδονία η καστροπολιτεία των Σερβίων, ο Μυστράς της Μακεδονίας, όπως εύστοχα χαρακτηρίστηκε, με πύργους και τρεις σειρές τειχών, έτσι ώστε να μοιάζει απέξω κατά τον Καντακουζηνό σαν τρεις επάλληλες πόλεις.

Βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες με πολύ σημαντικές τοιχογραφίες, τα ερείπια της Μεγάλης βασιλικής (11ος αιών) που πιθανότατα ήταν ο επισκοπικός ναός της επισκοπής Σερβίων, σπηλαιοεκκλησιές με βυζαντινές τοιχογραφίες κοσμούν το λόφο πάνω από την πόλη.

Η περιοχή των Σερβίων αναδείχθηκε κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας ο ακοίμητος θεματοφύλακας των Ελληνοχριστιανικών παραδόσεων και βοήθησε όλους τους Εθνικοαπελευθερωτικούς πολέμους που διεξήγαγε η Ελλάδα
Είναι τα Σέρβια Παναγιότατε μία μικρή πόλη --«Ανέκαθεν αφανής, καίτοι σπουδαίως το ιστορικόν αυτής έχουσα», όπως έγραψε το 1900 ο Πρόξενος Σερβίων προς το Υπ.Εξ -- που γέννησαν όμως και ανάθρεψαν μεγάλους ήρωες και αγίους της πίστης και της πατρίδας μας. Ο ίδιος ο Τούρκος περιηγητής Τσελεμπή είχε χαρακτηρίσει τα Σέρβια «θαυμασίων απίστων» πόλη.

Μία τέτοια σημαντική προσωπικότητα γέννημα και θρέμμα των Σερβίων του 17ου αιώνα είναι ο Γεώργιος Κονταρής. Αποφοίτησε από τη σχολή των Σερβίων, η οποία εθεωρείτο ότι άκμαζε εκείνη την εποχή όσο καμία άλλη στην ελληνική γη. Αργότερα αναδείχθηκε επίσκοπος Σερβίων.
Το έργο του «Ιστορία των Αρχαίων Αθηνών» που αποτελεί σταθμό στην Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, τον κατέστησε Μητροπολίτη Αθηνών, και αργότερα Σμύρνης, όπου και πέθανε.

Στα Σέρβια γεννήθηκε το 1750 ο Δημήτριος Παπαγιαννούσης (Πόποβιτς) ο πρώτος Έλλην Ορθόδοξος Επίσκοπος Βούδας στα 1790. Μακεδονο-Σερβίτης (Σερβιώτης) αναφέρεται σε επιγραφή στον τοίχο της Ελληνικής Εκκλησίας στην Πέστη ως
Σερβιώτης (1799) και ο κορυφαίος από τους Εκλεκτούς,
Ιδεολόγος, οραματιστής και αγωνιστής με τα όπλα, τη γραφίδα και το λόγο, ο Ζήσης Σωτηρίου. Εγκαταστημένος στην Πέστη απέκτησε μεγάλη περιουσία, που ξόδευε αφειδώς για Εθνικούς σκοπούς.

Γέννημα και θρέμμα των Σερβίων είναι και ο Επίσκοπος Σερβίων και Κοζάνης των μέσων του 19ου αι. Ευγένιος «μεμορφωμένος, ευγενής, περιποιητικός, φιλυπόδοχος, φιλόξενος και άκακος, περιθάλπων δραστηρίως και υποστηρίζων τα σχολεία»

Από την Βογγόπετρα (οικισμός που σήμερα δεν κατοικείται και διοικητικά υπάγεται στην Κοινότητα Τρανοβάλτου) κατάγεται ο επιφανής Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης Κωνστάντιος, η εξέχουσα αυτή ποιμαντική μορφή της Ορθοδοξίας, ενώ από το Ράχοβο (σημερινό Πολύρραχο) κατάγεται ο επίσης επιφανής λόγιος Χαρίσιος Μεγδάνης (1768-1823) εξέχουσα πνευματική μορφή της πόλης της Κοζάνης

Όλους όμως υπερέβαλε η πριγκίπισσα των Σερβίων Θεοδώρα κόρη του Ιωάννου Πετραλείφα, που ήταν διοικητής της Θεσσαλίας και όλης της Μακεδονίας με έδρα τα Σέρβια κατά την φραγκοκρατία. Αυτήν παντρεύτηκε ο νέος δούκας της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ Άγγελος Κομνηνός το 1230 και ως βασίλισσα Άρτης αναδείχθηκε η Αγία Θεοδώρα η εκ της πόλης των Σερβίων.

Έχουμε την ιδιαίτερη ευλογία, Παναγιότατε και τη χαρά να επισκέπτεται τα Σέρβια ο Οικουμενικός Πατριάρχης για πρώτη φορά στην ιστορία τους, μολονότι και η εκκλησιαστική ιστορία της πόλης μας έχει μεγάλο βάθος.

Θεωρούμε βέβαιο ότι ο εκχριστιανισμός της περιοχής πρέπει να έγινε νωρίς, αφού ο Απ. Παύλος πέρασε από Θεσσαλονίκη, Βέροια, και «Φυλακές», όπως ονομάζονταν πριν τη ρωμαιοκρατία τα Σέρβια, κατεβαίνοντας από τη Μακεδονία στη Ν. Ελλάδα
Τον 8ο αι. έχομε την πρώτη μαρτυρία ότι η Επισκοπή Σερβίων υπάγονταν στο Μητροπολίτη Θες/νίκης.

Την έδρα της Επισκοπής διατήρησαν τα Σέρβια μέχρι το 1745, όταν μεταφέρθηκε στην Κοζάνη, μάλλον επειδή αυτή παρείχε ασφάλεια, ως πολυπληθέστερο χριστιανικό κέντρο, ενώ στα Σέρβια, ως κέντρο διοικητικό των Τούρκων συνεχώς πλήθαινε το τουρκικό στοιχείο.
Δυστυχώς Παναγιότατε οι πηγές για την ιστορία και την εξέλιξη της περιοχής έχουν καταστραφεί με το Ολοκαύτωμα της 6ης Μαρτίου του 1943.
Είμαστε βέβαιοι ότι με τη μεγαλοθυμία που σας διακρίνει θα συνδράμετε σε κάθε προσπάθειά μας ανεύρεσης και καταγραφής της ιστορίας της περιοχής μας, αξιοποιώντας τα αρχεία της βιβλιοθήκης του Πατριαρχείου.
Παναγιότατε,
Είναι γνωστό σε όλους η σχέση της Εκκλησίας της Ελλάδος και ιδιαίτερα «των νέων Χωρών» με τον Οικουμενικό Θρόνο. Η παρουσία σας εδώ σήμερα σηματοδοτεί αυτή τη σχέση και ενισχύει ακόμη περισσότερο τους δεσμούς της περιοχής μας με τη Μητέρα Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης.

Δεσμοί οι οποίοι σφυρηλατήθηκαν σε δύσκολους καιρούς, όταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο ήταν ο μοναδικός εγγυητής της Παιδείας, των Γραμμάτων, της διατήρησης της θρησκευτικής και εθνικής μας ταυτότητας. Και ήταν πάντα η Εκκλησία αυτή που στήριζε το Γένος μας σε όλες του τις δυσκολίες.

Παναγιότατε
Θεωρώ τον εαυτό μου ιδιαίτερα ευτυχή διότι ο Ύψιστος μ' αξίωσε να προσφωνήσω την Υμετέρα Σεπτή Αγιότητά και κορυφή της Ορθοδοξίας, ως εκλεγμένος άρχων αυτού του τόπου.
Θεωρώ την συγκυρία αυτή αγαθή και θείο δώρο, και μάλιστα μια χρονική στιγμή που συμπίπτει με τον εορτασμό των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της περιοχής, επέτειο για την οποία ο δήμος μας έχει προγραμματίσει μία σειρά εκδηλώσεων

Ταυτόχρονα θεωρώ και υψίστη τιμή την αποδοχή από εσάς την πρόσκλησής μας που από κοινού υποβάλλαμε ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης μας κ.κ. Παύλος ο Περιφερειάρχης Δυτικής Μακεδονίας κ. Δακής και ο Δήμαρχος Κοζάνης κ. Μαλούτας, η ταπεινότητά μου και την πραγματοποίηση της σημερινής σας επίσκεψης.

Παναγιότατε,
Η περιοχή μας είναι μια περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλους, με εξαιρετικό ανάγλυφο και συνδυασμό πεδινής και ορεινής ζώνης, βουνά δασωμένα με ποικίλη και πλούσια χλωρίδα, κάμπους χρυσοπράσινους από τις καλλιέργειες με εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα, εξαιρετικά φυσικά τοπία, αξιοθαύμαστοι γεώτοποι, τα Μπουχάρια και τα Νοχτάρια, που προτάθηκαν σε διεθνές συνέδριο για ν' αναγνωριστούν ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς προστατευόμενα από την UNESKO και μια τεράστια τεχνητή λίμνη για τις ανάγκες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και άρδευσης του κάμπου.
Συνδυάζει η περιοχή μας το εξαιρετικό φυσικό τοπίο με ήπια παρέμβαση και σεβασμό του ανθρώπου στο περιβάλλον αυτό.

Δικαίως Παναγιότατε μπορούμε ν' αποκαλούμε τον Δήμο Σερβίων – Βελβεντού ως τον πράσινο δήμο του Νομού Κοζάνης.

Αυτή είναι η ταυτότητα μας Παναγιότατε που προσπαθούμε ν' αναδείξουμε, η ιστορία και πολιτισμός της περιοχής μας και ιδιαίτερα της πόλης των Σερβίων, το πανέμορφο φυσικό τοπίο και το ευλογημένο έργο των ανθρώπων η τεχνητή λίμνη.
Αυτή την ευλογία, Παναγιότατε, ελπίζουμε να πολλαπλασιάσει η σημερινή σας επίσκεψη και να πλουτίσει και να ομορφύνει ακόμη περισσότερο τον τόπο μας.
Είμαστε βέβαιοι ότι με την ευλογία του θεού και τις δικές σας ευχές θα τα καταφέρουμε.
Δεχθείτε παρακαλούμε και τις δικές μας ευχές για υγεία και μακροημέρευση