Οι πλούσιες και οι φτωχές χώρες, οι οφειλέτες και οι πιστωτές, οι συνεπείς και ασυνεπείς. Την ίδια στιγμή καραβάνια δυστυχισμένων από τη Μέση Ανατολή και την Ασία κατακλύζουν την Ευρώπη, η οποία δείχνει αδύναμη να αντιμετωπίσει αυτήν την πρόκληση δείχνοντας ένα στοιχειώδες πρόσωπο ανθρωπισμού. Ο εθνικισμός φουντώνει και ο λαϊκισμός κάνει πάρτι. Τα φαντάσματα του παρελθόντος κάνουν βόλτες στις πλατείες, ουρλιάζουν και απειλούν.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση προέκυψε από την κοινή επιθυμία της πλειοψηφίας των λαών της ευρωπαϊκής ηπείρου για συνεργασία και αλληλοϋποστήριξη, με την ταυτόχρονη προσπάθεια για επίτευξη γενικότερων στόχων κοινής ωφέλειας. Από τη συνθήκη της Ρώμης το 1958 μέχρι την πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής, η πορεία της Ενωσης είναι γεμάτη μικρές και μεγάλες κρίσεις. Μέσα από συγκρούσεις σε πολιτικό, νομικό και οικονομικό επίπεδο η Ε.Ε. προχωρά, είτε με τη δημιουργία νέων θεσμών, είτε μέσω διαδοχικών αναθεωρήσεων των ιδρυτικών Συνθηκών, είτε μέσω Διακυβερνητικών Διασκέψεων, είτε, τέλος, μέσω του τρόπου λήψης αποφάσεων, την ονομαζόμενη «κοινοτική μέθοδο».
Η οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων σε μια σειρά χωρών της Ε.Ε., το προσφυγικό και μεταναστευτικό κύμα, οι χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης στο σύνολο σχεδόν των χωρών της ευρωζώνης, η πτώση της αξίας του ευρώ έναντι του δολαρίου, η αυξανόμενη άνοδος του ευρωσκεπτικισμού, θέτουν σε αμφιβολία την επιτυχή προοπτική του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Την ίδια ώρα οι συνθήκες της παγκοσμιοποίησης και η ανάδυση κρατών με γιγαντιαίες δυνατότητες δείχνουν ότι δυο-τρεις ευρωπαϊκές χώρες μπορούν να ακολουθήσουν μια αυτόνομη πολιτική απέναντι στα παγκόσμια προβλήματα. Οι μεσαίες και μικρές χώρες αντιλαμβάνονται ότι όσο πιο άναρχη είναι η παγκοσμιοποίηση και η ευρωπαϊκή ενοποίηση, τόσο μικρότερη είναι η δυνατότητα παρέμβασής τους στις εξελίξεις.
Η ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης -ενιαίας, δύο ή πολλών ταχυτήτων- βρίσκεται κυριολεκτικά σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Τα πάντα θα κριθούν από τη δυνατότητα που θα επιδείξουν οι ηγεσίες να συνθέσουν τις αντικρουόμενες εθνικές επιδιώξεις, βρίσκοντας τα σημεία που θα ενοποιήσουν όλες τις δυνάμεις στην αντιμετώπιση των σημερινών προβλημάτων. Η Ε.Ε. θα επιβιώσει και πρέπει να επιβιώσει, όχι γιατί αυτό είναι αναπόφευκτο, αλλά γιατί άλλο εναλλακτικό πρότυπο οργάνωσης για την Ευρώπη δεν υπάρχει. Χωρίς την ΕΕ η Ευρώπη περιέρχεται στο χάος των εθνικών συγκρούσεων. Η επιστροφή στο παρελθόν συγκινεί μόνο αυτούς που ζουν με τους διχασμούς, τις συγκρούσεις και τους πολέμους. Τα εύκολα σχήματα μεταξύ «καλών» και «κακών» είναι για όσους νοητικά αντιλαμβάνονται τα πάντα σε ασπρόμαυρα κουτάκια. Αντίθετα η σύνθεση, η διαβούλευση και η διαρκής διαπραγμάτευση είναι για όσους καταλαβαίνουν πως μόνο έτσι αποφεύγεται η σύγκρουση και παράγεται ευημερία και πρόοδος.
Η Ευρώπη είναι φανερό πως χρειάζεται μια νέα μεγάλη συμφωνία που θα στηρίζεται σε έναν ευρύ συνασπισμό χωρών και των σημαντικότερων πολιτικών κομμάτων. Οι διαρθρωτικές αλλαγές και η δημοσιονομική εξυγίανση πρέπει να συνοδευτούν από μέτρα που θα τονώσουν την ανάπτυξη, φροντίζοντας ταυτόχρονα για τις ανάγκες εκείνων που χάνουν, σε μια περίοδο μεγάλων οικονομικών αλλαγών. Αν συνεχίσουμε να προχωράμε κουτσά στραβά και με ημίμετρα, η Ευρώπη θα παραμείνει αδύναμη, διχασμένη και εσωστρεφής: μια ήπειρος σε παρακμή, με όλο και μικρότερο ρόλο σε έναν κόσμο που αλλάζει με ταχύτατους ρυθμούς, με μια εξαιρετικά ασταθή και φτωχή γειτονιά.
Το επόμενο διάστημα είναι εξαιρετικά κρίσιμο. Το δημοψήφισμα στη Μεγάλη Βρετανία και οι προεκτάσεις που μπορεί αυτό να έχει στη δική μας χώρα δεν μπορούν ακόμα να μετρηθούν. Το βέβαιο είναι ότι το φθινόπωρο που έρχεται θα είναι εξαιρετικά κρίσιμο και θα ληφθούν αποφάσεις προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Το πού θα βρεθούμε εμείς στο νέο σκηνικό που θα στηθεί, κανένας δεν το γνωρίζει. Το αν θα βρεθούμε στη σωστή πλευρά της Ιστορίας θα εξαρτηθεί από το πώς πολιτικό προσωπικό και πολίτες θα διαβάσουν τα νέα δεδομένα σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Μέχρι τώρα επιλέγαμε πάντα τη σωστή πλευρά, ακόμα και αν χρειάστηκε να περάσουμε μέσα από έναν εμφύλιο. Ας ελπίσουμε ότι θα επιλέξουμε πάλι σωστά, χωρίς να σφαχτούμε μεταξύ μας.
panagopg@gmail.com
